Hai anh em ruột bị suy tuyến thượng thận do sử dụng thuốc xịt mũi kéo dài

Ngạt tắc mũi kéo dài liên tục là các triệu chứng đặc biệt thường gặp ở các bệnh nhân bị viêm mũi mạn tính. Việc tự ý sử dụng các thuốc xịt mũi để chữa ngạt tưởng chừng như vô hại nhưng lại mang tới những hiểm họa khôn lường.

Điển hình, vừa qua Bệnh viện Nội tiết trung ương vừa tiếp nhận hai ca bệnh là anh em trai ruột (15 và 11 tuổi), chẩn đoán suy thượng thận do dùng thuốc xịt mũi có thành phần chứa corticoid.

Theo lời kể của người nhà bệnh nhân, trong 3 năm gần đây, do bị viêm mũi dị ứng, hai anh em đã liên tục dùng thuốc xịt mũi nhãn hiệu H. Hiện tại, cả hai anh em đều béo phì, BMI ở mức 36,22 ở người anh và 32,1 đối với người em.

Hai anh em người bệnh đều có gương mặt tròn, rậm lông, da mỏng, rạn da bụng và đùi màu tím đỏ, phù hai chi dưới, kiểu Cushing (chứng bệnh biểu hiện giữ nước, tăng cân...) rõ rệt.

 Tình trạng bệnh nhân bị rạn hết da bụng do sử dụng thuốc nhỏ mũi kéo dài dẫn đến suy tuyến thượng thận. Ảnh: Tuổi Trẻ

Trước khi nhập viện 10 ngày, người bệnh đi khám dinh dưỡng phát hiện cortisol máu thấp, được bác sĩ tư vấn ngừng dùng thuốc xịt mũi. Sau khi ngừng thuốc, người bệnh xuất hiện mệt mỏi, chán ăn, chướng bụng... và được chẩn đoán suy tuyến thượng thận.

Thời gian gần đây, Khoa Tai Mũi Họng, Bệnh viện TWQĐ 108 cũng tiếp nhận một trường hợp bệnh nhân nam N.H.N (24 tuổi, Hà Nội) vào viện với triệu chứng ngạt tắc mũi kéo dài gần 10 năm nay, bệnh nhân phải thường xuyên thở bằng miệng trong quá trình sinh hoạt hàng ngày.

Sau đó, bệnh nhân được nhập viện để chuẩn bị cho phẫu thuật chỉnh hình cuốn mũi dưới. Tuy nhiên, ngoài các triệu chứng về mũi xoang, khi thăm khám, các Bác sỹ khoa Tai Mũi Họng phát hiện bệnh nhân có những biểu hiện rất kín đáo của bệnh lý nội tiết giống Hội chứng Cushing như rậm lông, mặt tròn đỏ, da mỏng, nhiều vết rạn da, yếu và giảm khối lượng cơ gốc chi….

Bệnh nhận sau đó được hoãn phẫu thuật và chuyển khám chuyên khoa Nội tiết để được thăm khám và làm các xét nghiệm hooc- môn. Qua khai thác tiền sử, các bác sỹ phát hiện bệnh nhân này có một giai đoạn hơn 5 năm liên tục mỗi ngày đều tự ý sử dụng thuốc xịt mũi chống ngạt mũi có hoạt chất chống viêm Dexamethasone. Kết quả xét nghiệm cho thấy nồng độ Cortisol máu của BN lúc 8h sáng ở mứcc rất thấp, (1,5nmol/L, Chỉ số bình thường 166-507nmol/L). Bệnh nhân sau đó được hoãn phẫu thuật để điều trị bệnh lý nội tiết.

Tương tự, TS Nguyễn Quang Bảy, trưởng khoa nội tiết - đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai, cho biết tuần nào khoa nội tiết - đái tháo đường Bệnh viện Bạch Mai cũng gặp 2-3 bệnh nhân bị suy thượng thận đến khám. Trong đó nhiều trường hợp người bệnh đến khám vì những lý do rất vu vơ như mệt, đau mỏi xương khớp, phù, tăng cân. Có những người đã đi qua nhiều phòng khám trong thời gian dài mà không có chẩn đoán chính xác. 

TS Bảy thông tin thêm, phía trên hai thận có hai tuyến thượng thận hình tam giác, kích thước nhỏ xíu như đầu đũa. Đây là tuyến nội tiết, tiết ra một số hormone, trong đó có cortisol chịu trách nhiệm điều hòa chuyển hóa carbohydrate trong cơ thể (nên còn gọi là hormone glucocorticoid - corticoid chuyển hóa glucose), và duy trì chức năng tim mạch, huyết áp. Ngoài ra nó còn có một tác dụng quan trọng khác là làm giảm viêm và ức chế miễn dịch.

Dựa trên đặc điểm này, từ năm 1948 người ta đã sản xuất ra các loại thuốc glucocorticoid tổng hợp có tác dụng chống viêm mạnh để khởi đầu là điều trị viêm khớp rất hiệu quả, và phát minh này đã giúp bác sĩ Hench được nhận giải Nobel y học năm 1950.

Sau thời điểm trên, các thuốc glucocorticoid tổng hợp như Prednisolone, Methylprednisolone, Dexamethasone... được sử dụng rất rộng rãi trong nhiều lĩnh vực của y học như ghép tạng, dị ứng, viêm khớp, hen phế quản, và cả để điều trị COVID-19, nhưng bắt đầu từ đó có sự lạm dụng các thuốc này, ước tính có khoảng 1% dân số Mỹ sử dụng thường xuyên các thuốc này.

Tại Việt Nam, do quy định bán thuốc theo đơn không được tuân thủ và thói quen "tự điều trị", ai cũng có thể tự mua được các thuốc này, theo đơn hoặc theo mách bảo của người khác, dùng để điều trị các bệnh như viêm họng, viêm mũi dị ứng, viêm da, đau lưng, gout, thoái hóa khớp, viêm phổi, hen... dưới các dạng bôi, hít, uống, và tiêm.

Tuy nhiên các thuốc này có thể gây rất nhiều tác dụng phụ nguy hiểm như đái tháo đường, tăng huyết áp, viêm loét dạ dày, đục thủy tinh thể, loãng xương, gãy xương, xuất huyết dưới da, hoại tử chỏm xương đùi, hạ kali máu, dễ bị nhiễm trùng, các vết loét lâu liền... thậm chí là rối loạn tâm thần.

Tình hình tồi tệ hơn khi gần đây các thuốc corticoid này được trộn lẫn vào nhiều loại thuốc được quảng cáo là "đông y" chữa bách bệnh. Do suy nghĩ thuốc "đông y" là lành và an toàn nên nhiều người dùng vô tội vạ, và sau một thời gian bị lệ thuộc vào thuốc, đồng nghĩa với các tác dụng phụ càng nặng hơn.

Những người gặp phản ứng sau dùng thuốc này có đặc điểm chung là biến đổi về hình thể kiểu mặt tròn đỏ, béo bụng nhưng chân tay lại bị teo (hình ảnh 4 que tăm cắm vào củ khoai), da mỏng và dễ bị bầm tím khi va chạm, bụng và đùi có nhiều vết rạn da đỏ...

Tác dụng phụ nguy hiểm nhất của lạm dụng corticoid là suy thượng thận do thuốc, với các biểu hiện mệt mỏi thường xuyên, huyết áp thấp, có thể tụt huyết áp, và đã có trường hợp bị tử vong.

"Lạm dụng thuốc corticoid có thể gây suy thượng thận rất sớm, chỉ sau 2 tuần dùng thuốc, và nguy cơ gây suy thượng thận nặng nếu dùng thuốc liều cao, dùng đường tiêm, dùng nhiều lần trong ngày, dùng liên tục trong thời gian dài, dùng các thuốc tác dụng mạnh như Dexamethasone (rất hay có trong các thuốc đông y trá hình)...

Những người này nếu bị nhiễm khuẩn thì rất dễ bị sốc và trụy tim mạch rồi tử vong nếu không được điều trị kịp thời" - TS Bảy nhấn mạnh.

Điều trị suy tuyến thượng thận do thuốc đầu tiên cần ngừng ngay các thuốc corticoid đang dùng và đổi sang loại thuốc nhẹ nhất, ít gây ức chế tuyến yên nhất với liều vừa đủ cho cơ thể cần. Đồng thời phải điều trị các bệnh lý đi kèm, bệnh lý là nguyên nhân khiến người ta tìm đến corticoid. Tuy nhiên do tuyến thượng thận có thể đã bị teo nên thời gian đánh thức và phục hồi chức năng sẽ mất nhiều thời gian. Những người bị suy nhẹ có thể hồi phục sau 6-12 tháng, suy nặng cần 2-3 năm, nhưng cũng có những người bị suy thượng thận vĩnh viễn.

Theo các bác sĩ đây chính là tiếng chuông cảnh tỉnh trong việc tự ý sử dụng thuốc không theo chỉ định của các nhà chuyên môn gây nên những ảnh hưởng cực kì nguy hại đến sức khỏe. Để phòng tránh, người dân chỉ nên sử dụng thuốc corticoid theo đúng chỉ định về liều lượng do bác sỹ kê đơn. Tuyệt đối không đùng các loại thuốc, dược phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ và thành phần không rõ ràng…để tránh các hậy quả khôn lường lâu dài.

An Dương (T/h)