EU sẽ phạt tiền đối với các nhà nhập khẩu hàng hóa không báo cáo lượng khí thải carbon

Ban đầu, cơ chế này sẽ áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu vào EU ở các lĩnh vực sản xuất phát thải lượng carbon lớn gồm: Sắt thép, nhôm, xi măng, phân bón và điện nhưng miễn trừ cho một số sản phẩm nhất định như sắt phế liệu hay các loại phân bón không phát thải nhiều carbon trong quá trình sản xuất.

Trong giai đoạn chuyển tiếp, tức áp dụng thử nghiệm, kéo dài 18 tháng, bắt đầu từ ngày 1/10, các nhà nhập khẩu châu Âu trong các lĩnh vực nói trên phải giám sát và báo cáo lượng carbon phát thải trong quá trình sản xuất hàng hóa mà họ nhập khẩu. Bắt đầu từ năm 2026, các nhà nhập khẩu này sẽ phải mua các chứng chỉ phát thải carbon (hay còn gọi là chứng chỉ CBAM) tương ứng với lượng phát thải carbon ở hàng hóa mà họ nhập khẩu từ các nước có mức phí phát thải thấp hơn hoặc miễn phí.

Trong giai đoạn chuyển tiếp, họ sẽ không phải mua chứng chỉ này nhưng sẽ phải đối mặt với mức phạt rơi vào khoảng 10-50 euro cho mỗi tấn khí thải không báo cáo. Các nhà nhập khẩu sản phẩm thép và xi măng ở EU sẽ phải đưa ra các báo cáo đầu tiên về lượng khí thải carbon từ từ hàng hóa của họ trước ngày 31/1/2024. Các sản phẩm nhập khẩu khác thuộc diện phải khai báo lượng phát thải carbon trong giai đoạn chuyên tiếp bao gồm điện, hydro, phân bón và nhôm. Tuy nhiên, mức phí phạt thấp làm giảm đi tính linh hoạt của CBAM đã vấp phải chỉ trích của các lãnh đạo ngành công nghiệp ở EU. “Chúng tôi lo ngại mức phạt thấp một cách đáng lo ngại và việc thiếu các yêu cầu thực thi mạnh mẽ. Quy định này có rất nhiều điều khoản giảm nhẹ đối với các nhà nhập khẩu, có nguy cơ tạo cơ hội cho hành vi lách luật”, Adina Georgescu, giám đốc năng lượng của Hiệp hội kim loại màu châu Âu (Eurométeaux) nói. Các nhà phân tích của S&P Global ước tính, CBAM sẽ tạo ra nguồn thu thuế carbon 80 tỉ đô la cho EU hàng năm vào năm 2040.

EU sẽ phạt tiền đối với các nhà nhập khẩu hàng hóa không báo cáo lượng khí thải carbon. Ảnh minh họa 

CBAM đã gây sốc cho nhiều đối tác thương mại của EU khi cơ chế này lần đầu tiên được công bố. Các nước như Ấn Độ và Brazil cho rằng, CBAM vi phạm các quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Các nước khác bao gồm Mỹ và Nam Phi lo ngại thị trường của họ có thể có nguy cơ tràn ngập hàng nhập khẩu giá rẻ từ các công ty không sẵn sàng trả thuế carbon ở EU. Domien Vangenechten, cố vấn chính sách cấp cao của tổ chức tư vấn khí hậu E3G, cho rằng mức phạt thấp trong quá trình chuyển tiếp là để “khuyến khích các nhà nhập khẩu báo cáo về lượng khí thải của họ” và có thể cao hơn nhiều khi CBAM có hiệu lực đầy đủ. Giấy phép phát thải carbon của EU đang giao dịch ở mức khoảng 88 euro cho mỗi tấn khí thải. Giá giấy phép này đã tăng hơn gấp ba lần trong ba năm qua khi Brussels công bố các quy tắc cắt giảm carbon và giảm số lượng giấy phép miễn phí được cấp cho các công ty trong ngành công nghiệp ô nhiễm.

Các lãnh đạo trong các ngành công nghiệp mà CBAM nhắm vào cũng cho rằng có quá nhiều sự linh động dành cho 27 nước thành viên EU trong việc quyết định cách thực hiện các quy định của CBAM. Họ yêu cầu mức xử phạt đối với nhà nhập khẩu phải tương đương với mức phạt đối những công ty trong các ngành công nghiệp ở EU bị bắt buộc tham gia Chương trình giao dịch khí thải (ETS) Hiện nay, mức xử phạt đối với những công ty này là 100 euro cho mỗi tấn khí thải carbon không báo cáo. Ủy ban châu Âu (EC) cho biết, các khoản tiền phạt khi CBAM được thực hiện đầy đủ sẽ ngang bằng với khoản phạt được áp dụng theo ETS.

Vangenechten nhận định, sự phức tạp của các quy định trong CBAM, cũng như cách tính toán và báo cáo lượng khí thải, cho thấy những gì EU đang cố gắng thực hiện là “siêu phức tạp” và có thể ảnh hưởng đến các nhà sản xuất nhỏ ở các nước đang phát triển. EC lập luận rằng CBAM sẽ khuyến khích các nước khởi động các hệ thống giao dịch khí thải cùa riêng họ. Thổ Nhĩ Kỳ và Indonesia gần đây tuyên bố sẽ xây dựng các thị trường giao dịch carbon.

Theo đó, Việt Nam sẽ chuyển nhượng 10,3 triệu tấn CO2 và bổ sung tối đa 5 triệu tấn CO2 (nếu có) tại 6 tỉnh Bắc Trung Bộ cho Quỹ Đối tác Carbon Lâm nghiệp (FCPF) với tổng số tiền 51,5 triệu đô la. Ngược lại, Ngân hàng Tái thiết và Phát triển quốc tế (IBRD – thuộc World Bank) sẽ chuyển cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khoảng 95% lượng giảm phát thải ký kết và lượng bổ sung (nếu có) để sử dụng cho Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) của Việt Nam (tức cam kết giảm khí thải nhà kính của quốc gia).

Đây được đánh giá là chính sách quan trọng giúp tổ chức, cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng được hưởng lợi từ dịch vụ giảm phát thải khí nhà kính từ rừng. Theo đó, nhóm cộng đồng, hộ gia đình, cá nhân được chi trả 68,4%, tương đương 35,22 triệu đô la. Bên cạnh việc chuyển nhượng, các hoạt động “phái sinh” có thể có như huy động thêm nguồn vốn cho nhà sản xuất từ trái phiếu liên kết bền vững, các hoạt động tín dụng xanh,… sẽ giúp cho thị trường trở nên sôi động hơn, huy động được nhiều người tham gia vì mang đến lợi ích thực sự cho tất cả các bên.

Theo đại diện PwC Việt Nam, việc có thị trường giao dịch tín chỉ carbon là đặc biệt quan trọng. Vì khi có thị trường, các doanh nghiệp mới có thể xác lập được kế hoạch đầu tư, trong tương lai, thậm chí tính toán được phần doanh thu có thể có từ việc bán tín chỉ carbon. Tuy nhiên, mấu chốt của việc xây dựng thị trường giao dịch nằm ở chỗ tiêu chuẩn của tín chỉ carbon đó. Đây là vấn đề khó khăn mà thế giới đối diện, ngay cả ở thị trường quốc tế thì thị trường carbon vẫn chỉ hoạt động trong lĩnh vực hẹp, chủ yếu ở nhóm đối tượng là quốc gia.

Khánh Mai (t/h)