Chuyển từ thuế khoán sang kê khai: Yêu cầu tất yếu cho hộ kinh doanh thời đại số

Chuyển đổi là yêu cầu tất yếu

Từ ngày 1/1/2026, hình thức thuế khoán chính thức bị bãi bỏ. Hơn 5 triệu hộ và cá nhân kinh doanh sẽ chuyển sang cơ chế tự kê khai, tự nộp thuế, một bước ngoặt lớn hướng tới minh bạch, công bằng và hạn chế thất thu trong bối cảnh kinh tế số, thanh toán điện tử bùng nổ.

Chuyển đổi sang thuế kê khai là bước đi tất yếu nhằm hướng tới nền kinh tế số minh bạch và hội nhập. (Ảnh minh họa)

Cơ chế mới giúp hộ kinh doanh nâng cao quản trị tài chính, kiểm soát doanh thu - chi phí và ra quyết định chính xác hơn. Đồng thời, việc kê khai thuế tạo thuận lợi trong tiếp cận vốn, hợp tác kinh doanh và mở đường chuyển đổi lên doanh nghiệp khi cần. Tuy vậy, nhiều hộ kinh doanh vẫn lúng túng trong xác định doanh thu, kê khai, nộp thuế, xuất hoá đơn điện tử hay lựa chọn giải pháp công nghệ phù hợp.

Trao đổi về vấn đề trên, GS. TS Nguyễn Đức Thuận - Chủ tịch Hội các Nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam (VACD) khẳng định, hộ kinh doanh hiện nay là một khu vực kinh tế vô cùng quan trọng của Việt Nam. Cả nước có hàng triệu hộ kinh doanh đang hoạt động, đóng góp lớn cho tăng trưởng, tạo việc làm, giữ nhịp cho nền kinh tế địa phương.

Tuy nhiên, mô hình quản lý thuế theo phương thức khoán trong suốt nhiều năm qua đang bộc lộ những hạn chế về minh bạch, công bằng và khả năng mở rộng. Việc chuyển đổi sang cơ chế kê khai thuế đầy đủ không chỉ là yêu cầu của quản lý hiện đại, mà còn là bước đi tất yếu khi Việt Nam đang tiến tới một nền kinh tế số, minh bạch, hội nhập sâu với khu vực và thế giới.

Nói cách khác, chuyển đổi thuế không chỉ là câu chuyện thu - nộp, mà sâu xa hơn là chuyển đổi mô hình kinh doanh, nâng cao năng lực quản trị, từng bước đưa hộ kinh doanh tiệm cận với chuẩn mực doanh nghiệp hiện đại. Nếu làm tốt, đây sẽ là một cuộc “nâng cấp” cho hàng triệu cơ sở kinh doanh nhỏ trong nền kinh tế.

Lời khuyên cho các hộ kinh doanh

Bà Lê Thị Duyên Hải - Phó Tổng thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, nguyên Vụ trưởng Vụ Kê khai và kế toán thuế (Tổng cục Thuế) cho biết, trước hết, theo chính sách thuế hiện hành, bất kỳ hộ kinh doanh nào khi hoạt động đều có trách nhiệm đăng ký kinh doanh và đăng ký thuế. Về nghĩa vụ này, nhiều bà con thắc mắc, những trường hợp kinh doanh nhỏ lẻ hoặc làm các mặt hàng ăn uống mang bán như xôi, liệu có phải đăng ký kinh doanh và đăng ký thuế hay không. "Đây là câu hỏi rất thiết thực đối với hộ kinh doanh", bà Lê Thị Duyên Hải nhận định.

Theo quy định, khi hộ kinh doanh đạt ngưỡng phải nộp thuế thì phải kê khai và thực hiện nghĩa vụ thuế. Trường hợp doanh thu vượt trên 1 tỷ đồng mỗi năm, hộ kinh doanh đồng thời phải sử dụng hóa đơn.

Cần nhận thức rõ rằng khi bắt đầu hoạt động kinh doanh, các hộ kinh doanh, trừ trường hợp hộ gia đình sản xuất các mặt hàng nông, lâm, ngư nghiệp, làm muối; người bán hàng rong, quà vặt; buôn chuyến nhỏ hoặc kinh doanh thời vụ, không phải đăng ký kinh doanh nhưng vẫn phải đăng ký thuế. Hộ kinh doanh có thể là một cá nhân hoặc nhóm cá nhân cùng đứng tên, nhưng đều phải thực hiện nghĩa vụ đăng ký kinh doanh theo quy định.

Hiện nay, việc đăng ký thuế được thực hiện bằng mã định danh cá nhân, dùng cho nghĩa vụ hoạt động kinh doanh của hộ, thay vì cấp một mã số thuế riêng như trước.

Bà Lê Thị Duyên Hải - Phó Tổng thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, nguyên Vụ trưởng Vụ Kê khai và kế toán thuế (Tổng cục Thuế).

Cũng theo bà Lê Thị Duyên Hải, trong thực tế tồn tại nghịch lý khá rõ ràng, đó là hộ kinh doanh tuy được áp dụng phương pháp doanh thu trừ chi phí nhưng phạm vi chi phí được trừ lại rất hạn chế so với doanh nghiệp. Cùng một mức doanh thu nhưng phần chi phí hợp lệ mà doanh nghiệp được khấu trừ rộng hơn nhiều theo quy định của pháp luật thuế.

Không chỉ vậy, doanh nghiệp còn được hưởng các ưu đãi quan trọng trong giai đoạn đầu hoạt động như ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp ưu đãi về sử dụng lao động ưu đãi cho hoạt động nghiên cứu khoa học. Các chính sách này không áp dụng cho hộ kinh doanh. Vì vậy, với những hộ đã đạt đến quy mô đủ lớn việc tiếp tục chịu thuế thu nhập cá nhân theo cơ chế doanh thu trừ chi phí sẽ kém lợi hơn đáng kể so với việc chuyển đổi lên doanh nghiệp.

“Chuyển đổi lên doanh nghiệp vì thế là lựa chọn có lợi nhất và chủ yếu cần sự chuẩn bị phù hợp về hồ sơ kế toán và quản trị”, bà Lê Thị Duyên Hải chia sẻ.

Hiện có hai hướng thực hiện thủ tục chuyển từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp, hướng thứ nhất là chuyển đổi trực tiếp từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp theo thủ tục được quy định trong Nghị định 108/2018/NĐ-CP về sửa đổi, bổ sung Nghị định 78/2015/NĐ-CP về đăng ký doanh nghiệp. Hướng thứ hai là chấm dứt mã số hộ kinh doanh đang hoạt động và thành lập một doanh nghiệp mới hoàn toàn độc lập. Cả hai phương án đều hợp pháp và hộ kinh doanh có toàn quyền lựa chọn.

Thanh Tùng