Khoa học công nghệ đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số - đột phá mới trong mô hình tăng trưởng

Khoa học, công nghệ là động lực then chốt của tăng trưởng

Trong quan điểm chỉ đạo phát triển đất nước giai đoạn 2026 - 2035, dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV đã thể hiện rõ định hướng phát triển cân bằng giữa tăng trưởng và bền vững, giữa nội lực và ngoại lực, giữa mục tiêu trước mắt và lợi ích lâu dài.

Theo đó, phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường là trung tâm; xây dựng Đảng là then chốt; phát triển văn hóa, con người là nền tảng; quốc phòng, an ninh và đối ngoại là trọng yếu, thường xuyên. Đáng chú ý, dự thảo bổ sung trụ cột mới, coi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo (KHCN, ĐMST) và chuyển đổi số (CĐS) là đột phá chính trong mô hình phát triển toàn diện của Việt Nam.

Việt Nam đang đứng trước yêu cầu chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng mới, dựa trên tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Dự thảo Báo cáo chính trị nêu rõ: “Xác lập mô hình tăng trưởng mới với mục tiêu nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của nền kinh tế; lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính; tạo ra sức sản xuất và phương thức sản xuất mới chất lượng cao.”

Đặt khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số ở trung tâm mô hình tăng trưởng mới. Ảnh minh họa

Theo đó, để đạt được tăng trưởng bền vững, các yếu tố KHCN, ĐMST và CĐS cần đóng góp trên 50% vào mức tăng GDP. Muốn vậy, vai trò dẫn dắt của Nhà nước phải được thể hiện rõ hơn: chuyển từ chi “nhỏ giọt” sang đầu tư thực chất, từ kiểm soát chi phí nghiên cứu sang cơ chế khoán chi, từ trả kết quả nghiên cứu cho Nhà nước sang để lại cho cơ sở nghiên cứu thương mại hóa. Nhà khoa học cần được hưởng một phần giá trị từ sản phẩm thương mại, để giàu lên chính đáng nhờ sáng tạo.

Tại phiên họp sơ kết triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, ông Võ Thành Hưng - Phó Chánh Văn phòng Trung ương Đảng cho biết: những “điểm nghẽn” về thể chế, cơ chế, chính sách đã được tháo gỡ; nguồn lực, hạ tầng dữ liệu, nhân lực được tăng cường; tinh thần đổi mới đang lan tỏa trong xã hội. Đặc biệt, đến quý III/2025, tỷ trọng đóng góp của KHCN, ĐMST và CĐS trong GDP đã đạt trên 16%, phản ánh chuyển biến rõ nét trong nền kinh tế tri thức.

Việc cung cấp dịch vụ công trực tuyến hai cấp chính quyền cũng đem lại hiệu quả thực tế: cấp địa phương tiết kiệm khoảng 4.800 tỉ đồng, cấp Trung ương tiết kiệm 840 tỉ đồng mỗi năm. Cùng với đó, Chính phủ đã phê duyệt 11 công nghệ chiến lược, giao nhiệm vụ cho các bộ, ngành triển khai thực hiện.

Hình thành năng lực tự chủ công nghệ

Việt Nam đã bước đầu làm chủ công nghệ trong một số lĩnh vực trọng yếu. Nhiều sản phẩm công nghệ chiến lược được thương mại hóa như trợ lý ảo Kiki của VNG, AI Camera của Hanet, VConnex và CMC, công nghệ 5G của Viettel, Robot STEM của DTT hay trợ lý ảo hành chính công của VNPT.

Cổng sáng kiến quốc gia đang thẩm định 320 sản phẩm, công bố 104 sáng kiến, tiếp nhận hàng trăm đề xuất mới, góp phần kết nối nhà khoa học, doanh nghiệp và startup trong nghiên cứu, quảng bá và thương mại hóa sản phẩm. Trong 9 tháng năm 2025, hợp tác quốc tế về KHCN, ĐMST và CĐS được nâng lên thành trụ cột ưu tiên trong các mối quan hệ song phương, với gần 40 thỏa thuận hợp tác mới ký kết cùng các đối tác chiến lược.

Ông Võ Thành Hưng cho biết, mô hình “hợp tác 3 nhà” (Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp) là phương thức triển khai chủ đạo nhằm huy động sức mạnh của toàn hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Với công nghệ có tiềm năng thị trường cao, doanh nghiệp đầu tư chính (tối thiểu 50%), Nhà nước hỗ trợ qua cơ chế ưu đãi và phát triển thị trường.

Ngược lại, với công nghệ rủi ro cao nhưng chiến lược, Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, viện trường và doanh nghiệp cùng hợp tác để làm chủ và phát triển công nghệ mũi nhọn.

Doanh nghiệp là hạt nhân của đổi mới sáng tạo

Tại khu vực doanh nghiệp, nhiều tập đoàn Việt Nam đã chủ động đầu tư mạnh vào công nghệ lõi và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Ông Nguyễn Trọng Khang - Chủ tịch Tập đoàn MK Group chia sẻ: từ một doanh nghiệp nhỏ năm 1999, MK đã phát triển thành tập đoàn công nghệ với 6 nhà máy công nghệ cao tại Việt Nam, Brazil và Ethiopia, sản xuất thẻ thông minh, thiết bị bảo mật, AI Camera và các giải pháp công nghệ cao. MK định hướng phát triển trên ba trụ cột chiến lược: an ninh bảo mật số, trí tuệ nhân tạo - robotics, và công nghiệp quốc phòng, tạo thành chuỗi giá trị khép kín, phục vụ chiến lược tự chủ công nghệ quốc gia.

Cùng hướng đi đó, Tổng công ty Công nghệ và Giải pháp CMC (CMC TS) xem đổi mới sáng tạo là giá trị cốt lõi, giúp tối ưu quy trình vận hành, phát triển sản phẩm, cải thiện trải nghiệm khách hàng. Ông Phạm Ngọc Bắc - Tổng Giám đốc CMC TS cho biết: “Tất cả các bộ phận trong công ty đều thấy rõ hiệu suất khi áp dụng đổi mới sáng tạo. Chúng tôi có thể rút ngắn đến 70% thời gian trong nhiều khâu, từ nghiên cứu thị trường đến phát triển sản phẩm, qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh rõ rệt.”

Nâng cao năng suất lao động – nền tảng phát triển bền vững

Tăng năng suất lao động là điều kiện tiên quyết để Việt Nam phát triển nhanh và bền vững. Nhiều doanh nghiệp trong nước đã tích cực ứng dụng KHCN và đổi mới sáng tạo để nâng cao hiệu quả sản xuất.

Công ty CP Lọc hóa dầu Bình Sơn (BSR) liên tục đẩy mạnh nghiên cứu, áp dụng các sáng kiến cải tiến kỹ thuật, tối ưu hóa quá trình sản xuất, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Còn tại Công ty CP Đường Quảng Ngãi, ông Tôn Ngọc Hà, chuyên viên Phòng KCS, cho biết doanh nghiệp đã áp dụng hệ thống quản lý chất lượng ISO 9001:2015, quản lý môi trường ISO 14001:2015, an toàn thực phẩm ISO 22000:2018 và các công cụ cải tiến 5S, LEAN, TPM giúp giảm lãng phí, tăng hiệu quả vận hành.

Các chuyên gia nhận định, khoa học công nghệ là “đòn bẩy” giúp năng suất và chất lượng sản phẩm bứt phá. Tiến bộ công nghệ giúp giảm chi phí nhân công, tăng giá trị lao động trên mỗi đơn vị sản phẩm, đồng thời mở ra cơ hội hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Muốn vậy, doanh nghiệp cần đầu tư mạnh vào khoa học công nghệ, nguồn nhân lực chất lượng cao, đồng thời hình thành văn hóa đổi mới sáng tạo trong toàn hệ thống. Mỗi người lao động, khi có ý thức kỷ luật, tinh thần học hỏi và trách nhiệm nghề nghiệp, sẽ là mắt xích quan trọng nâng cao năng suất, chất lượng và thu nhập góp phần hiện thực hóa mô hình tăng trưởng mới của Việt Nam trong kỷ nguyên số.

Duy Trinh - Thành Long