Khoa học và công nghệ phải dẫn dắt phát triển địa phương

Chiều 25/12, tại Hà Nội, Bộ KH&CN đã tổ chức Hội nghị Giám đốc Sở KH&CN các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương năm 2025. Hội nghị lần này được định vị là diễn đàn để nhìn thẳng vào năng lực thực thi ở cơ sở và tái khẳng định vai trò “dẫn dắt phát triển” của ngành khoa học và công nghệ trong giai đoạn mới.

Thể chế đã mở đường, địa phương đứng trước yêu cầu thay đổi cách làm

Năm 2025 là một năm mang tính bước ngoặt của ngành KH&CN khi khối lượng thể chế được ban hành ở quy mô lớn, tạo hành lang pháp lý tương đối đầy đủ cho các lĩnh vực từ KH&CN, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số đến công nghiệp công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, tiêu chuẩn đo lường chất lượng và sở hữu trí tuệ.

Hệ thống pháp luật mới thể hiện rõ định hướng phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, trao nhiều thẩm quyền hơn cho địa phương trong tổ chức thực hiện.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị.

Thực tiễn triển khai cho thấy, khi hệ thống thể chế mới được ban hành với mức độ phân cấp, phân quyền sâu rộng, trọng tâm của quản lý nhà nước về KH&CN đã dịch chuyển rõ từ ban hành chủ trương sang tổ chức thực hiện.

Nhiều vấn đề đặt ra không còn nằm ở việc có hay không có quy định pháp luật, mà ở yêu cầu vận hành các cơ chế mới trong bối cảnh khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số ngày càng mang tính liên ngành, liên lĩnh vực.

Điều này đòi hỏi các địa phương phải chủ động hơn trong cách tiếp cận, phối hợp và tổ chức thực hiện, đặc biệt đối với các nội dung như chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ, thẩm định công nghệ, sở hữu trí tuệ và thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Các ý kiến tại Hội nghị cho thấy, khi quyền hạn được mở rộng, yêu cầu đối với năng lực tham mưu và tổ chức thực hiện của Sở KH&CN cũng cao hơn rất nhiều. KH&CN không còn là “một mảng chuyên môn” đứng riêng lẻ, mà phải tham gia trực tiếp vào quá trình hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Điều này đòi hỏi các Sở phải thay đổi vai trò, từ đơn vị quản lý nhiệm vụ sang đơn vị tư vấn chiến lược, có khả năng kết nối công nghệ với nhu cầu phát triển thực tiễn.

Trong bối cảnh khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số ngày càng gắn chặt với quá trình phát triển kinh tế - xã hội, yêu cầu đối với quản lý nhà nước ở địa phương đã thay đổi căn bản.

KH&CN không còn vận hành như một lĩnh vực độc lập, mà phải tham gia trực tiếp vào các quyết định phát triển, từ lựa chọn công nghệ, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm đến xây dựng năng lực cạnh tranh dài hạn.

Khi không gian phân cấp được mở rộng, vai trò của Sở KH&CN vì thế được đặt ở vị trí trung tâm kết nối, điều phối và dẫn dắt, bảo đảm các chính sách, công cụ và nguồn lực KH&CN được triển khai đồng bộ, gắn với mục tiêu phát triển cụ thể của từng địa phương.

Khoa học và công nghệ không thể đứng bên lề quá trình phát triển

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng đã dành phần lớn thời gian để phân tích sâu vai trò của KH&CN trong mô hình phát triển hiện nay, đồng thời đưa ra những yêu cầu rất cụ thể đối với lãnh đạo các Sở KH&CN.

Bộ trưởng nhấn mạnh rằng, hệ thống thể chế mới đã tạo ra một không gian hành động rộng, nhưng nếu không thay đổi tư duy thì khoảng trống giữa luật và thực tiễn sẽ tiếp tục tồn tại.

Bộ trưởng khẳng định: “Chúng ta đã chuyển rất mạnh sang phân cấp, phân quyền. Nhưng phân cấp không có nghĩa là Trung ương làm thay địa phương, càng không phải để địa phương chờ xin ý kiến từng việc. Địa phương phải chủ động, dám quyết, dám chịu trách nhiệm trong khuôn khổ pháp luật”.

Theo Bộ trưởng, trong giai đoạn tới, Giám đốc Sở KH&CN không thể chỉ làm tốt vai trò quản lý hành chính hay tổ chức các nhiệm vụ khoa học đơn lẻ.

Yêu cầu đặt ra là phải tham gia trực tiếp vào những quyết định lớn của địa phương, từ lựa chọn công nghệ, phát triển công nghiệp công nghệ số, xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đến triển khai chuyển đổi số thực chất.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Nếu KH&CN vẫn "đứng ngoài bàn" quyết định phát triển của địa phương, thì không thể nói đến việc KH&CN trở thành động lực tăng trưởng. Sở KH&CN phải "ngồi cùng bàn" với các sở kế hoạch, tài chính, công thương ngay từ đầu”.

Một nội dung được Bộ trưởng phân tích sâu đó là việc chấm dứt cách làm phong trào, hình thức trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Theo đó, đổi mới sáng tạo không thể chỉ dừng ở khẩu hiệu hay số lượng hội thảo, mà phải được đo bằng năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp, sản phẩm và nền kinh tế địa phương. “Chúng ta không thể nói rất nhiều về đổi mới sáng tạo nhưng doanh nghiệp địa phương vẫn khó tiếp cận công nghệ, sản phẩm vẫn thiếu sức cạnh tranh. Đổi mới sáng tạo phải tạo ra giá trị thật, đóng góp trực tiếp cho tăng trưởng”, Bộ trưởng nêu rõ.

Đối với chuyển đổi số, Bộ trưởng tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu làm thật, làm đến nơi đến chốn.

Theo Bộ trưởng, chuyển đổi số không phải là câu chuyện của riêng hạ tầng hay phần mềm, mà là thay đổi cách quản lý, cách vận hành và cách phục vụ người dân, doanh nghiệp. “Nếu số hóa mà không thay đổi phương thức điều hành, không nâng cao hiệu quả quản lý, thì đó không phải là chuyển đổi số”.

Bộ trưởng cũng đặc biệt lưu ý đến yếu tố con người trong thực thi chính sách. Theo đó, thể chế dù đầy đủ đến đâu cũng không thể phát huy hiệu quả nếu thiếu đội ngũ cán bộ đủ năng lực, đủ bản lĩnh và dám chịu trách nhiệm. “Giám đốc Sở KH&CN phải hiểu luật, hiểu công nghệ nhưng quan trọng hơn là phải có tư duy đổi mới và tinh thần dấn thân. Bộ sẽ đồng hành, nhưng không thể làm thay địa phương”.

Từ chỉ đạo của Bộ trưởng có thể thấy rõ yêu cầu chuyển giai đoạn của ngành KH&CN, từ quản lý sang dẫn dắt, từ hỗ trợ sang tạo động lực phát triển.

Khi hành lang pháp lý đã được mở, thách thức lớn nhất không còn nằm ở thiếu cơ chế, mà nằm ở năng lực tổ chức thực hiện và quyết tâm hành động của đội ngũ lãnh đạo KH&CN ở địa phương.

Hội nghị Giám đốc Sở KH&CN lần này không chỉ là một cuộc họp tổng kết mà là lời nhắc mạnh mẽ rằng, KH&CN phải bước ra khỏi “vùng an toàn”, trở thành lực kéo thực sự cho phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới.

Theo Tạp chí KH&CN Việt Nam