Blockchain trở thành hạ tầng chiến lược kiến tạo niềm tin số và truy xuất nguồn gốc hàng hóa

Truy xuất nguồn gốc là bắt buộc và phải là chính sách toàn diện từ trên xuống dưới

Chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng trên cả nước đã xử lý hơn 40.000 vụ việc buôn lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng, với tổng giá trị xử phạt lên tới 6.500 tỷ đồng. Nổi bật là tình trạng hàng giả trong lĩnh vực thực phẩm, dược phẩm, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng của người dân. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng hệ sinh thái truy xuất nguồn gốc đáng tin cậy và minh bạch, phục vụ sản xuất, phân phối và tiêu dùng, trở thành xu thế tất yếu của nền kinh tế số và là động lực quan trọng để phát triển bền vững kinh tế quốc gia.

Ứng dụng công nghệ blockchain giúp truy xuất nguồn gốc nông sản minh bạch, bảo đảm chất lượng và an toàn cho người tiêu dùng.

Theo ông Nguyễn Huy - Trưởng ban Công nghệ, Hiệp hội Dữ liệu quốc gia, ứng dụng công nghệ cho truy xuất nguồn gốc là “bắt buộc và phải là chính sách toàn diện từ trên xuống dưới”, có sự quản lý đồng bộ từ Trung ương tới địa phương, áp dụng cho tất cả doanh nghiệp, có khả năng liên thông và giá trị pháp lý trong cả quản lý lẫn thương mại.

Trên thực tế, nhiều địa phương và doanh nghiệp đã áp dụng các giải pháp truy xuất nguồn gốc như tem chống giả vật lý (Hologram, tem vỡ, tem nhiệt), mã QR code, mã số mã vạch, tem điện tử SMS xác thực, hay hệ thống truy xuất riêng. Tuy nhiên, các giải pháp này chưa thống nhất, dẫn đến phân mảnh dữ liệu, gây khó khăn trong việc đánh giá và kiểm soát hàng hóa trên toàn quốc.

Ông Bùi Bá Chính - Quyền Giám đốc Trung tâm Mã số, mã vạch quốc gia, Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng quốc gia chỉ ra rằng thiếu liên thông giữa truy xuất nguồn gốc và kiểm tra chất lượng hàng hóa, cũng như thiếu cơ sở dữ liệu tập trung, là nguyên nhân tạo ra lỗ hổng trong công tác quản lý. Cùng với đó, hàng hóa trên các sàn thương mại điện tử chưa được kiểm soát chặt chẽ, trong khi doanh nghiệp không bị bắt buộc tham gia hệ thống truy xuất, khiến tình hình càng trở nên phức tạp.

Blockchain – “xương sống” của niềm tin số

Dữ liệu là “dầu mỏ của nền kinh tế số”, song chỉ có giá trị khi được xác thực và toàn vẹn. Với cấu trúc phân tán, blockchain giúp loại bỏ điểm tập trung dễ bị tấn công, bảo đảm mọi thông tin từ sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng đều được xác minh và không thể bị thay đổi tùy tiện. Nhờ đó, blockchain trở thành lớp hạ tầng tin cậy kết nối Nhà nước, doanh nghiệp và người dân trong một hệ sinh thái số minh bạch.

Theo bà Đặng Thị Phương Ninh - Tổng giám đốc Công ty Cofidec, việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa hiện nay vẫn chủ yếu ghi chép thủ công, dễ sai lệch hoặc thiếu chính xác. “Cần đầu tư ứng dụng công nghệ vào truy xuất nguồn gốc hàng hóa để xác định chính xác các thời điểm như xuống giống, bón phân, thu hoạch…”, bà Ninh nhấn mạnh.

Ông Mai Quang Thịnh - Chủ tịch Công ty CP Phần mềm Công nghệ và Số hóa Toàn cầu, cho rằng xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc dựa trên blockchain, QR hoặc tem điện tử đòi hỏi chi phí lớn, trong khi nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu nguồn lực đầu tư. Thêm vào đó, sự khác biệt giữa các quy tắc xuất xứ của từng Hiệp định thương mại tự do (FTA), cùng quy trình vận hành phức tạp khiến doanh nghiệp còn lúng túng. “Chúng ta có nhiều hệ thống truy xuất khác nhau, nhưng thiếu sự đồng bộ dữ liệu và thống nhất tiêu chuẩn, gây tốn kém thời gian và chi phí”, ông Thịnh cho biết.

Công nghệ làm giả ngày càng tinh vi từ sao chép tem truy xuất, làm giả mã QR đến tấn công hệ thống truy xuất điện tử. Trong khi đó, khối lượng hàng hóa lưu thông lớn, năng lực chuyên môn của lực lượng chức năng còn hạn chế, và sự phối hợp liên ngành chưa đồng bộ, khiến công tác kiểm soát gặp nhiều khó khăn.

Hành lang pháp lý cho công nghệ chiến lược

Ở tầm quốc gia, việc xác định blockchain là công nghệ chiến lược không chỉ giúp Việt Nam bắt kịp xu hướng, mà còn chủ động định hình chuẩn mực toàn cầu về truy xuất nguồn gốc, quản trị dữ liệu và thương mại số.

Chính phủ và các bộ, ngành đã ban hành nhiều văn bản, quy chuẩn, đề án về truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa quốc gia đã được vận hành từ tháng 10/2024, cho phép người dân và doanh nghiệp tra cứu trực tuyến. Việt Nam cũng đã tham gia Hệ thống định danh toàn cầu GS1 từ năm 1995, nền tảng giúp kết nối hàng hóa Việt Nam với chuỗi cung ứng quốc tế.

Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành 35 Tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) về truy xuất nguồn gốc, trong đó TCVN 13274:2020 hướng dẫn định dạng mã truy vết, hỗ trợ triển khai hệ thống truy xuất trên toàn quốc. Đặc biệt, Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 được kỳ vọng là bước đột phá quan trọng trong quản lý rủi ro và thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực chất lượng hàng hóa.

An ninh blockchain – điều kiện tiên quyết của chủ quyền số

Theo ông Vũ Ngọc Sơn - Trưởng Ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và hợp tác quốc tế, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, nền kinh tế số ngày càng phụ thuộc vào blockchain để lưu trữ và giao dịch tài sản số. Do đó, “bảo mật blockchain không còn là lựa chọn, mà là điều kiện tiên quyết để xây dựng niềm tin số”.

Ông Sơn cảnh báo, từ năm 2020 đến tháng 2/2025, toàn cầu ghi nhận 657 vụ tấn công vào hệ thống blockchain, gây thiệt hại 12,8 tỷ USD. Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, thiệt hại đã lên tới 2,17 tỷ USD, vượt cả năm 2024. Đặc biệt, vụ tấn công sàn Bybit (1,5 tỷ USD) trở thành lớn nhất trong lịch sử blockchain, còn các vụ tấn công ví cá nhân chiếm tới 23,35% tổng thiệt hại.

Một số vụ tấn công liên quan đến nền tảng có nguồn gốc Việt Nam như Sky Mavis (Ronin) năm 2022 (thiệt hại hơn 600 triệu USD) hay KyberSwap năm 2023 (thiệt hại khoảng 50 triệu USD) là lời cảnh báo rõ ràng về tính cấp thiết của việc đảm bảo an ninh cho các nền tảng blockchain trong nước.

“Blockchain sinh ra để đảm bảo minh bạch, nhưng các ứng dụng chạy trên blockchain vẫn tiềm ẩn rủi ro như bất kỳ hệ thống công nghệ nào khác. Sai sót lập trình, cấu hình kém, vận hành sai quy trình hay thiếu giám sát đều có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Vì vậy, chúng ta cần một chiến lược tổng thể kết hợp giữa công nghệ, pháp lý và nhận thức cộng đồng để bảo vệ tài sản số quốc gia”, ông Sơn nhấn mạnh.

Việc đưa blockchain truy xuất nguồn gốc vào danh mục công nghệ chiến lược là một quyết định có tầm nhìn dài hạn, mở ra kỷ nguyên mới cho kinh tế số Việt Nam nơi dữ liệu được bảo đảm tính toàn vẹn, giao dịch được xác thực và niềm tin số trở thành tài sản quốc gia. Đây không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà còn là nền tảng để Việt Nam xây dựng chủ quyền số, bảo vệ người tiêu dùng và thúc đẩy doanh nghiệp vươn ra toàn cầu.

Duy Trinh