Cần sớm có giải pháp quản lý và tái chế các tấm quang năng thải bỏ

Theo bà Đỗ Phương Dung - Phó Cục trưởng Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp chia sẻ, phát triển năng lượng tái tạo nói chung và điện mặt trời nói riêng là định hướng lớn nhằm chuyển đổi năng lượng bền vững, góp phần quan trọng nhằm đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, giảm tỷ trọng các nguồn năng lượng hóa thạch một cách phù hợp, đáp ứng các cam kết của Chính phủ Việt Nam về việc phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại Hội nghị COP 26. Tuy nhiên, vấn đề bảo vệ môi trường, phát triển bền vững, các tác động xã hội liên quan đến phát triển điện mặt trời, đặc biệt là việc quản lý, xử lý các tấm pin điện mặt trời sau khi thải bỏ được dư luận hết sức quan tâm trong thời gian qua.

Theo dự báo sơ bộ cho thấy khối lượng các tấm quang năng thải bỏ tích lũy trong giai đoạn từ 2021 - 2030 là khoảng 118 nghìn tấn, và giai đoạn 2031 - 2045 là khoảng 686 nghìn tấn và có thể thay đổi nhiều theo thực tế phát triển các dự án điện mặt trời trong thời gian tới. Do vậy, việc phân tích, đánh giá hiện trạng và hệ thống chính sách pháp luật hiện hành và giải pháp quản lý, xử lý, tái chế các tấm quang năng là vô cùng cần thiết nhằm có các giải pháp phù hợp trong thời gian tới, đáp ứng các yêu cầu phát triển bền vững.

Theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật thì việc thiết lập hệ thống thu hồi, xử lý và tái chế các tấm quang năng thải bỏ liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của nhiều Bộ, ngành và địa phương do liên quan đến công tác quy hoạch bảo vệ môi trường, các khu xử lý chất thải tập trung, công nghệ xử lý, tái chế, các quy định về quản lý chất thải công nghiệp, v.v. Vì vậy, cần có sự phối hợp chặt chẽ của nhiều Bộ, ngành, địa phương và các doanh nghiệp trong quá trình xử lý vấn đề này.

Thực trạng về quản lý, thu gom, tái chế và xử lý các tấm quang năng tại các nhà máy

Đánh giá thực trạng phát sinh, quản lý, xử lý, tái chế và thu hồi tấm quang năng thải bỏ tại Việt Nam, ông Đinh Văn Tôn, Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp cho biết: Nguyên nhân phát sinh thải bỏ chủ yếu 2 nguyên nhân, do nhà sản xuất và do tác động bên ngoài.

Những lỗi do nhà sản xuất sẽ được nhà sản xuất/đơn vị phân phối cử đại diện đến xác nhận đúng nguyên nhân và thu hồi, lỗi 1 đổi 1 cho nhà máy. Nên những tấm quang năng hỏng này nhà máy không có trách nhiệm quản lý và xử lý. Tuy nhiên, do phía nhà sản xuất hay nhà phân phối xuống kiểm định thường mất nhiều thời gian nên các tấm quang năng hỏng sẽ được nhà máy cho về kho lưu giữ.

Đánh giá về thực trạng quản lý các tấm quang năng sau khi sử dụng tại các nhà máy, ông Đinh Văn Tôn chia sẻ: 100% nhà máy chưa thực hiện công tác phân định chất thải thông qua việc lấy mẫu, phân tích. Nguyên nhân, do các nhà máy mới đi vào hoạt động, số lượng tấm quang năng thải bỏ không lớn, nên các nhà máy chưa chú trọng nhiều đến công tác phân định tấm quang năng cũng như chưa lắm rõ luật Bảo vệ môi trường (BVMT) 2020 đã quy định. Hiện nay các nhà máy đang quản lý theo chất thải nguy hại. Tuy nhiên, kho lưu trữ chất thải nguy hại hầu hết chưa đảm bảo theo quy định quản lý chất thải nguy hại. Một số ít nhà máy đã thực hiện hàng năm ký hợp đồng về thu gom, vận chuyển xử lý chất thải nguy hại cho cơ sở có chức năng xử lý chất thải nguy hại. Còn lại hầu hết các nhà máy vẫn lưu kho từ khi vận hành đến thời điểm năm 2021 (quá 12 tháng lưu kho với chất thải nguy hại).

Theo đó, trước thực trạng xử lý tấm quang năng thải bỏ, cần có các giải pháp và hướng dẫn cụ thể từ cơ quan quản lý, để tháo gỡ những vướng mắc trong việc quản lý, xử lý tấm quang năng thải bỏ đúng quy định không gây ô nhiễm đến môi trường.

Về tổng quan kinh nghiệm quốc tế, bà Nguyễn Thị Thu Huyền - Viện Năng lượng, Bộ Công Thương cho biết, các quốc gia đang bắt đầu áp dụng luật dành riêng cho chất thải điện mặt trời như Luật tại Châu Âu, Úc, Châu Á và Bắc Mỹ đã có hiệu lực hoặc sắp ban hành. Dựa trên khung Trách nhiệm mở rộng của Nhà sản xuất (EPR), các nhà sản xuất có trách nhiệm đảm bảo việc thu hồi và xử lý sản phẩm của họ một cách an toàn. Kinh nghiệm ở EU cho thấy, với Chỉ thị WEEE về việc xử lý chất thải thiết bị điện và điện tử, tính đến năm 2019, tỷ lệ thu hồi tối thiểu là 65% của EEE (thiết bị điện và điện tử) được đưa ra thị trường hoặc 85% của WEEE phát sinh.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Huyền cần lưu ý đối với thực trạng quản lý hiện nay, như: Tiềm ẩn khả năng gây ô nhiễm do các tấm PV cuối vòng đời hiện được coi là chất thải nguy hại trừ khi thành phần chứa vật liệu nguy hiểm được loại bỏ và xử lý đúng cách. Lượng thải hiện nay thấp, chỉ khoảng 0,002 – 0,04 % tấm PV bị lỗi, hỏng. Hiện có khoảng 560 - 11,000 tấm PV hỏng, khối lượng khoảng 13 - 251 tấn.

Trong đó, bà Nguyễn Thị Thu Huyền nhấn mạnh hạn chế hoặc không có nhận thức về việc thải bỏ đúng cách, bao gồm: Các nhà máy giữ lại các tấm PV bị lỗi cùng với các chất thải điện tử khác tại cơ sở hoặc giao cho các đơn vị quản lý chất thải được cấp phép để xử lý như chất thải nguy hại; Đôi khi các tấm PV hỏng được sử dụng cho các mục đích khác như làm hàng rào, mái chuồng trại chăn nuôi hoặc bán cho những người thu gom rác thải không chính thức; Nếu việc quản lý các tấm PV không đúng quy cách này không dừng lại bây giờ, có thể sẽ phát sinh những vấn đề môi trường và xã hội khi việc thiết lập quy trình quản lý chất thải chính thức được áp dụng và lượng PV cuối vòng đời tăng cao.

Tuy nhiên theo bà Nguyễn Thị Thu Huyền thách thức lớn nhất trong quá trình xử lý, tái chế các tấm PV đó là đầu tư cao và khối lượng lớn. Một số công nghệ cần đầu tư lớn vào máy móc nhưng sẽ phát sinh lượng lớn chất thải; Chi phí thu gom và giá trị từ việc thu hồi vật liệu là không rõ ràng, do đó khó xác định mô hình kinh doanh. Một số công nghệ đang được thử nghiệm ở quy mô phòng thí nghiệm, chưa tới giai đoạn thương mại hoá.

Ngoài ra, việc thiếu quy định, cơ chế tài chính về thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải, các nghĩa vụ của các nhà sản xuất/ nhà phát triển/ đơn vị lắp đặt/ nhà nhập khẩu về xử lý/ trả tiền cho việc quản lý và xử thiết bị hết niên hạn. Cùng với đó, ngành tái chế chất thải PV, kể cả chất thải điện tử còn sơ khai, thiếu đầu vào ổn định và đủ lớn khiến cho việc đầu tư hoạt động thu gom và xử lý dù ở phương án nào cũng chưa khả thi từ góc độ kinh doanh - hiệu quả kinh tế của quy mô nằm dưới ngưỡng nhất định…

Khánh Mai (t/h)