Chuyên gia ngành thép vẫn nghi ngờ Formosa là thủ phạm làm cá chết

Đó là nhận định của ông Phạm Chí Cường - Chủ tịch Hội khoa học kỹ thuật Đúc - Luyện Kim Việt Nam, người đã có nhiều kinh nghiệm trong điều hành, sản xuất kinh doanh trong ngành thép và từng là Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam những năm trước đây.

Theo ông Phạm Chí Cường, hiện tượng gây cá chết hàng loạt ở miền Trung chưa tìm ra nguyên nhân gây ô nhiễm từ đâu, nhưng mối nguy từ xả thải của sản xuất công nghiệp, sản xuất thép tại dự án Formosa là rất đáng nghi ngờ. Bởi sản xuất thép được cho là ngành gây ô nhiễm môi trường nặng nề, nếu không có sự kiểm soát khắt khe của các cấp quản lý.

Ông Phạm Chí Cường cho rằng, nước thải từ nhà máy sản xuất thép Formosa là một nghi vấn gây cá chết hàng loạt ở miền Trung

Ông Cường cho biết, dự án Khu Liên hợp Gang thép của Tập đoàn Formosa (Đài Loan) tại Vũng Áng, Hà Tĩnh giai đoạn 1 đã cho ra mẻ thép đầu tiên, với sản lượng 4.700 tấn thép cuộn cán nóng.

Là một dự án lớn, đây là cơ sở công nghiệp luôn được cảnh báo về nguy cơ có thể gây ô nhiễm môi trường tại khu vực miền Trung. Ngay từ khi khởi động Khu Liên hợp gang thép của Tập đoàn Formosa đặt trong khu kinh tế Vũng Áng đã có nhiều cảnh báo về ô nhiễm môi trường.

Được biết, Khu Liên hợp gang thép của Formosa tại Vũng Áng sử dụng công nghệ lò cao. Phương pháp này, quặng sắt phải nghiền ra thành bột cùng với than, trộn với than coke để đốt trong lò cao với nhiệt độ trên 2.000 độ C, tạo ra gang lỏng. Sau đó đưa gang lỏng vào lò và thổi khí oxy để đốt carbon thừa. Mặc dù công nghệ này cũng đã có nhiều tiến bộ, nhưng vẫn tiêu thụ nhiều than và thải ra xỉ, khí dioxyd carbon và nhiều bụi.

“Trong quặng sắt còn chứa nhiều hóa chất rất độc hại khác như chì, arsen (thạch tín), lưu huỳnh, phốt pho. Cùng với đó, công đoạn luyện than coke cũng phát thải nhiều chất độc hại ra môi trường”- ông Cường cho biết.

Ngoài nguyên liệu chính là quặng sắt, sản xuất thép còn sử dụng các nguyên liệu khác như vôi, nước và các chất phụ trợ như: điện cực, hợp kim, khí trơ, vật liệu đầm lò. Quá trình sản xuất thép sinh ra các chất thải khí, rắn và tiếng ồn. Ngay cả nước làm mát, nếu không được tuần hoàn tuyệt đối, cũng phát thải độc hại ra môi trường.

Ông Cường cho biết, theo đánh giá tổng kết, để sản xuất được một tấn thép thô bằng công nghệ lò cao sẽ phải thải ra hơn 585 kg chất thải rắn, trong đó có 455 kg xỉ. Đồng thời, mỗi tấn thép thô sản xuất còn tạo ra 3m³ nước thải độc hại. Lượng khí thải ra từ việc sản xuất một tấn thép thô có 2,3 tấn CO2, cùng các loại khí CO, SO2, NOx, bụi và bụi kim loại...

Vì vậy, trong các vùng luyện kim, khí quyển bị nhiễm bẩn thường chiếm tỷ lệ gần 60%. Nếu các loại khí thải này không được xử lý tốt, các hóa chất chứa trong đó sẽ gây ra mưa axít, cùng với bụi kim loại, sẽ gây nguy hại cho sức khỏe con người, vật nuôi, cây trồng trong khu vực. Nhìn chung, sản xuất thép là ngành công nghiệp không thân thiện với môi trường, nên phải chú ý kiểm soát chặt khâu xử lý ô nhiễm.

Ngày nay, đã có nhiều tiến bộ trong công nghệ kiểm soát ô nhiễm từ sản xuất thép để không gây ảnh hưởng tới môi trường. Chẳng hạn với bụi do luyện thép thải ra, sẽ dùng máy lọc rồi tưới nước cho đọng xuống và thu gom, xử lý; hay nước thải phải xử lý theo quy trình khép kín đến khi trong lành rồi mới được thải ra môi trường. Tuy nhiên, chi phí đầu tư cho các thiết bị xử lý môi trường chiếm tỷ lệ rất cao,với khoảng 30% trong tổng đầu tư.

Dự án nhà máy sản xuất thép Formosa thải nước được cho là nguyên nhân gây ra ô nhiễm môi trường, làm cá chết hàng loạt ở các tỉnh miền Trung. Ảnh một góc nhà máy thép Formosa ST

Nếu được doanh nghiệp đầu tư về các thiết bị xử lý môi trường thì đã rất tốn kém, nhưng để vận hành và xử lý triệt để chất thải trước khi thải ra môi trường cũng lại tốn kém hơn, mất thêm khoảng 10% chi phí, sẽ làm cho giá thành mỗi tấn thép tăng cao lên khoảng 10% nữa. Điều này sẽ khiến cho sức cạnh tranh thép giảm, nhất là trong giai đoạn hiện nay thép Trung Quốc giá rẻ tràn vào Việt Nam quá nhiều, làm cho thị trường thép trong nước trao đảo, chưa kể tới khi công suất thép của sự án Formosa đi vào sản xuất đồng loạt thì thị trường thép thế nào?.

Chính vì những nguyên nhân trên mà chúng ta khôngcó phương án quản lý chặt chẽ thì khó có thể tránh khỏi sự gian lận trong việc xả thải. Trong khi, doanh nghiệp chỉ cần xả thải một ngày cá đã chết chứ chưa nói hàng tháng chúng ta mới kiểm tra một lần. Hoặc phòng khi các cơ quan quản lý kiểm tra ban ngày, để tránh phát hiện sai phạm, doanh nghiệp sẽ tập trung sản xuất cao độ vào ban đêm, khi đó họ sẵn sàng xả thải ra môi trường mà không qua hệ thống xử lý. Đó cũng là giả thuyết khó tránh khi doanh nghiệp họ cố ý làm bậy để không tốn kém.

Vì vậy, việc kiểm soát tuân thủ các quy định về môi trường là việc làm hết sức cần thiết và chặt chẽ, tránh tình trạng gây ra những hậu quả tiêu cực.

Theo ông Cường, để làm tốt việc kiểm tra kiểm soát, địa phương nên làm trạm quan trắc riêng để trực 24/24 do mình kiểm soát. Nếu chuyên gia chúng ta không đủ khả năng thì nên thuê chuyên gia nước ngoài hỗ trợ giám sát, tránh tình trạng kiểm tra tháng hay quý và trước khi kiểm tra doanh nghiệp đã được phím trước thì không tạo được môi trường trong sạch.

Ông Phạm Chí Cường cũng cho biết, trước đây, khi còn làm ở Hiệp hội Thép Việt Nam, chúng tôi đã từng kiến nghị với các cơ quan chức năng hãy thận trọng với dự án thép 100% vốn đầu tư nước ngoài, tránh gây ra hậu quả xấu về môi trường và áp đảo doanh nghiệp thép trong nước. Trong khi, chi phí về xử lý môi trường để sản xuất thép rất phức tạp và tốn kém. Vì vậy, cần kiểm soát tốt để tránh mọi rủi ro và gian dối.

Hồng Anh