Sách giáo khoa không có bản quyền và những hệ lụy cho nền giáo dục Việt Nam

Hoạt động in ấn, tàng trữ, xuất bản và tiêu thụ các sản phẩm vi phạm bản quyền vẫn đang là một vấn đề nhức nhối trong xã hội. Tuy nhiên, vấn đề này vẫn chưa được cơ quan chức năng ngăn chặn và xử lý hiệu quả. Bằng những cách thức vô cùng tinh vi và xảo trá của một bộ phận cá nhân, tình trạng này ngày một có xu hướng gia tăng.

Đáng chú ý, trong số những ấn phẩm bị làm giả, làm nhái có cả những ấn phẩm phẩm phục vụ việc dạy và học trong nhà trường như sách giáo khoa, sách bổ trợ, các loại sách tham khảo, bản đồ – tranh ảnh giáo dục, đĩa CD nghe nhìn giáo dục, v,v....

Chiếm tới hơn 70% số lượng sách trong ngành xuất bản, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam chính là đơn vị xuất bản lớn nhất hiện nay. Cũng chính vì lẽ đó, xuất bản phẩm giáo dục của đơn vị này bị in và tiêu thụ lậu đứng đầu về số lượng, về địa bàn và cả mức độ công khai.

Mới đây, Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an cũng đã bắt giam Cao Thị Minh Thuận (52 tuổi, Giám đốc Công ty TNHH Thương mại và Sản xuất Phú Hưng Phát), Hoàng Mạnh Chiến (39 tuổi, Giám đốc Công ty CP In và Văn hóa truyền thông Hà Nội) và 5 bị can khác vì liên quan đến đường dây sách giáo khoa giả.

Cơ quan điều tra xác định họ đã làm giả hàng triệu bản sách giáo khoa của Nhà xuất bản (NXB) Giáo dục Việt Nam suốt một năm qua, thu lợi bất chính gần 50 tỷ đồng. Theo ông Nguyễn Chí Bính, Phó tổng giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, khi những cuốn sách giáo khoa giả đến tay học sinh, được đặt trên bàn học, tức là người học đang đối mặt với rủi ro phải tiếp nhận những kiến thức sai lệch.

“Điều đầu tiên, dễ nhận thấy nhất khi học sinh mua phải sách giả là giấy in và mực in các cuốn sách đó kém chất lượng. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình học tập của học sinh”, ông Bính cho biết.

Theo Phó tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, vấn đề hình thức chỉ là phụ, rủi ro về nội dung, chất lượng "bên trong” cuốn sách giáo khoa giả mới là điều đáng báo động. “Điều đáng lo ngại nhất là học sinh sử dụng sách in lậu với những sai sót về màu sắc, đường nét, nội dung, dẫn đến sai lệch về kiến thức thu nhận”, ông nói.

Đại diện Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cho biết các tổ chức, cá nhân in lậu, làm giả, tiêu thụ xuất bản phẩm giả không phải đầu tư xây dựng đề tài, bản thảo; không phải chi tiền bản quyền, nộp thuế cũng như chất lượng mực, giấy in, chất lượng hoàn thiện thấp... nên xuất bản phẩm lậu, giả thường có mức giá "ưu đãi".

Phân tích thêm, ông Bính cho biết tình trạng in lậu chưa có giải pháp ngăn chặn hiệu quả nên mặc cho có rất nhiều khuyết điểm, rủi ro, sai sót nhưng sách giả, không chỉ riêng SGK mà sách ở nhiều thể loại, vẫn được bán công khai ở vỉa hè, lề đường, thậm chí trong các cửa hàng sách và len lỏi vào cả trường học.

“Tình trạng in và phát hành sách in lậu vẫn diễn ra phức tạp và có xu hướng ngày càng gia tăng cả về phạm vi và quy mô”, Phó tổng giám đốc NXB Giáo dục Việt Nam nhận định.

Theo ông, dù những quy định của pháp luật trong Luật Xuất bản, Luật Bản quyền, Luật Sở hữu trí tuệ cũng như các Thông tư, Nghị định đã đảm bảo tương đối chặt chẽ trong việc quản lý các cơ sở in, nhưng sự phát triển của công nghệ cũng như trong việc trao đổi thông tin, giao nhận hàng hóa đã tạo điều kiện cho các cá nhân, tổ chức in - phát hành sách giả hoạt động ngày càng tinh vi, chặt chẽ, kín đáo.

Một vấn đề nữa dẫn đến tình trạng sách giả tràn lan là hệ thống pháp luật hiện hành còn nhiều bất cập trong việc xử lý các vụ sách giả. “Dù vụ buôn bán sách giả có lớn đến đâu, thu lợi tiền tỷ, thì các cơ quan chức năng cũng chỉ có thể xử phạt hành chính. Bộ luật Hình sự chưa có quy định hay khung hình phạt cho hành vi phát hành sách giả, sách in lậu”, ông Bính cho biết.

Tình trạng in ấn, buôn bán sách giả đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền, lợi ích hợp pháp và gây thiệt hại lớn về kinh tế cho tác giả, cho các nhà xuất bản, đối tác liên kết. Hơn thế nữa còn làm thất thu ngân sách nhà nước, ảnh hưởng đến uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế khi tham gia công ước Berne về bảo hộ các tác phẩm văn học, nghệ thuật.

Nghiêm trọng hơn là sự ăn mòn văn hóa đọc, văn hóa thưởng thức của công chúng. Người quen đọc sách giả cũng dần quen với sự kém chất lượng, vô tình tự hạ thấp thẩm mỹ lẫn cảm quan thưởng thức của bản thân.

Diệu Hương (T/h)