Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật có trách nhiệm, an toàn và hiệu quả, hướng đến hệ thống thực phẩm bền vững

Ngày 25/11/2022, Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển nông nghiệp nông thôn (IPSARD), Cục Bảo vệ thực vật và Tổ chức CropLife châu Á (CLA) đồng chủ trì hội thảo “Sử dụng thuốc BVTV có trách nhiệm, an toàn và hiệu quả hướng đến hệ thống thực phẩm bền vững”.

Nông dân chưa nhận thức đầy đủ về dư lượng thuốc BVTV

Tại hội thảo, Trung tâm Phát triển nông thôn (RUDEC) thuộc IPSARD và đối tác nghiên cứu quốc tế (Kynetec, ideas42) đã chia sẻ các kết quả nghiên cứu về “Đánh giá của nông dân về vai trò các sản phẩm hóa chất nông nghiệp” và “Nghiên cứu hành vi của nông dân để cải thiện thực hành sử dụng hóa chất nông nghiệp có trách nhiệm” hơn.

Các nghiên cứu được tiến hành trong giai đoạn 2019 – 2022, với sự hỗ trợ của CropLife châu Á. Nghiên cứu “Đánh giá của nông dân về vai trò của hóa chất nông nghiệp”, là một phần trong hoạt động nghiên cứu “Đánh giá tác động kinh tế - xã hội của hóa chất nông nghiệp”, do Trung tâm Phát triển nông thôn (RUDEC/IPSARD) và Kynetec thực hiện năm 2019 thông qua phỏng vấn 520 nông dân trồng lúa, cà phê, chè, cao su, cây có múi, xoài, thanh long tại 7 vùng trồng và 36 chuyên gia (nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý địa phương, công ty sản xuất thuốc BVTV).

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nông dân vẫn phụ thuộc vào thuốc BVTV và coi thuốc BVTV có đóng góp quan trọng cho mùa màng của họ, cả về sản lượng và chất lượng. Nông dân trồng các cây lương thực và cây ăn quả (lúa, xoài, thanh long, cây có múi) đánh giá cao về đóng góp của thuốc BVTV hơn so với nông dân trồng các cây công nghiệp (cao su, cà phê).

Tìm hiểu sâu hơn về những yếu tố ảnh hưởng tới thực hành sử dụng thuốc BVTV của nông dân, RUDEC/IPSARD đã tiếp tục phối hợp với ideas42- một tổ chức quốc tế chuyên nghiên cứu về khoa học hành vi- tiến hành khảo sát 180 hộ nông dân trồng lúa, chè, xoài, cam và phỏng vấn chuyên sâu với 50 đối tượng khác (cán bộ BVTV, khuyến nông, công ty thuốc BVTV, cửa hàng bán thuốc BVTV, người thu gom nông sản, công ty xuất khẩu). Khảo sát cho thấy, các rào cản chính đối với hành vi sử dụng thuốc BVTV có trách nhiệm của nông dân (từ khi mua thuốc cho tới khi sử dụng và bán sản phẩm sau thu hoạch) được xác định dựa trên các yếu tố tâm lý, kinh tế, yếu tố bên ngoài…

Một trong các vấn đề được chỉ ra từ nghiên cứu đó là việc nông dân có rất ít hoặc chưa nhận thức đầy đủ về vấn đề dư lượng cũng như cách thức quản lý dư lượng từ khâu canh tác. Một số nguyên nhân bao gồm: nông dân không trực tiếp nhận được phản hồi về mức dư lượng trên cây trồng của họ từ người thu mua; họ không có cách để kiểm tra dư lượng mà chỉ quan tâm nhiều tới năng suất, sản lượng và mẫu mã sản phẩm sau thu hoạch; kể cả khi nông dân tuân theo một số (không phải toàn bộ) các nguyên tắc sử dụng thuốc, thì họ vẫn tin rằng, họ đang sử dụng thuốc BVTV đúng cách…

Cải thiện thói quen sử dụng thuốc BVTV, thực hành canh tác bền vững

Thời gian qua, nền kinh tế Việt Nam đã có sự phát triển vượt bậc với sự đóng góp quan trọng của ngành nông nghiệp cả về năng suất, sản lượng và giá trị xuất khẩu. Việt Nam đang nỗ lực chuyển đổi hệ thống thực phẩm theo hướng minh bạch, công bằng và hiệu quả.

Hội thảo “Sử dụng thuốc BVTV có trách nhiệm, an toàn và hiệu quả, hướng tới hệ thống thực phẩm bền vững” nhằm chia sẻ kết quả nghiên cứu, trên cơ sở đó, thu hút sự tham gia của các đối tác trong chuỗi giá trị, khuyến khích các đóng góp, sáng kiến và đề xuất của các bên tham gia nhằm phát triển mô hình quản lý và sử dụng thuốc BVTV có trách nhiệm, phù hợp với điều kiện sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam.

Từ các kết quả đó, nghiên cứu đã đề xuất một số giải pháp để tăng cường trao đổi thông tin, tập huấn cho nông dân về dư lượng và quản lý dư lượng thuốc BVTV cũng như cung cấp cho họ những công cụ đơn giản để kiểm tra dư lượng tại chỗ; đồng thời tăng cường khuyến cáo và phản hồi kịp thời để nông dân có thể điều chỉnh mức độ sử dụng và kiểm soát dư lượng thuốc BVTV ngay từ khâu canh tác.

Tại hội thảo, các chuyên gia, đại diện cho các tác nhân trong chuỗi nông sản (cơ quan quản lý nhà nước, đơn vị nghiên cứu, hiệp hội ngành hàng, công ty hóa chất nông nghiệp) đã cùng nhau trao đổi về các vấn đề liên quan để góp phần thúc đẩy xây dựng nền nông nghiệp có trách nhiệm và cạnh tranh.

Ý kiến của các chuyên gia là các gợi mở để các đối tác và các bên liên quan cùng đồng hành trong các hoạt động nghiên cứu và phát triển tiếp theo, đặc biệt trong việc tiến hành một số mô hình thử nghiệm nhằm cải thiện hành vi sử dụng thuốc BVTV của nông dân theo hướng bền vững hơn.

Theo các chuyên gia, quá trình chuyển đổi sang các biện pháp thay thế cho thuốc BVTV hóa học đòi hỏi thời gian dài và các nỗ lực chung lớn hơn. Giải pháp quan trọng hiện nay để chuyển sang mô hình sản xuất nông nghiệp bền vững là nâng cao nhận thức và cải thiện thói quen sử dụng hoá chất nông nghiệp và thực hành canh tác bền vững cho nông dân.

Kết quả nghiên cứu và những thảo luận được chia sẻ tại hội thảo sẽ là nền tảng cho các thảo luận và đối thoại liên quan tới sản xuất nông nghiệp có trách nhiệm và đóng góp các giải pháp để xây dựng nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa, dựa trên lợi thế địa phương theo hướng hiện đại, có năng suất, chất lượng, hiệu quả, bền vững và cạnh tranh.

Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn bền vững giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 cũng khẳng định “nông nghiệp là lợi thế, nền tảng bền vững của quốc gia” và nhấn mạnh quan điểm “sản xuất nông nghiệp có trách nhiệm, hiện đại, hiệu quả và bền vững”. Vì mục tiêu trên, các tiếp cận để cải thiện hệ thống thực phẩm của Việt Nam theo hướng minh bạch, trách nhiệm và bền vững, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh của nông nghiệp Việt Nam cần được nghiên cứu và thảo luận.

Lê Kim Liên