Tỷ lệ thuốc giả tại Việt Nam thấp hơn nhiều quốc gia trong khu vực, liệu có đúng thực tế?

Theo số liệu mới nhất của Viện Kiểm nghiệm thuốc trung ương và báo cáo của các Trung tâm kiểm nghiệm, số lượng mẫu thuốc nghi ngờ là thuốc giả đã phát hiện trong năm 2024 là 23 mẫu. Tỉ lệ thuốc giả ghi nhận trên số mẫu được kiểm tra là 0,06%. 

Theo số liệu này, Bộ Y tế nhận định Việt Nam có tỉ lệ thuốc giả thấp so với các nước trong khu vực, trong khi Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho rằng tỉ lệ thuốc giả ở các nước đang phát triển lớn hơn con số này rất nhiều lần. Theo Bộ Y tế, năm 2024 về chất lượng thuốc thì bộ này cho rằng tỉ lệ mẫu lấy không đạt chất lượng vẫn duy trì ở mức thấp (0,53%), tỉ lệ thuốc giả thấp so với các nước trong khu vực (0,06%).

Theo quy định hiện hành thì hằng năm các viện kiểm nghiệm thuốc lấy khoảng 40.000 mẫu thuốc tân dược, đông dược trên thị trường để kiểm tra chất lượng. Qua đó ghi nhận tỉ lệ mẫu không đạt chất lượng luôn dưới 1%, năm 2024 tỉ lệ này là 0,56%, thấp nhất trong 5 năm gần đây.

Với thuốc giả, Viện Kiểm nghiệm thuốc trung ương cho biết năm 2024 có 23 mẫu thuốc (gồm cả đông dược và tân dược) nghi ngờ là giả. Tỉ lệ thuốc giả theo Bộ Y tế là 0,06%, từ năm 2012 đến nay con số này luôn ở mức dưới 0,1%.

Thuốc giả gây ra không ít hệ lụy cho người bệnh. Ảnh minh họa

Tuy nhiên theo quy định hiện hành, tỉ lệ thuốc giả công bố được tính trên số mẫu lấy, năm 2024 lấy trên 40.000 mẫu, so sánh với thị trường dược phẩm trị giá 7 tỉ USD/năm của Việt Nam, số mẫu lấy chưa gia tăng theo sự phát triển của thị trường luôn tăng trưởng 2 con số.

Đặc biệt gần đây Công an tỉnh Thanh Hóa vừa phát hiện lô thuốc và thực phẩm chức năng giả gần 10 tấn hàng, trong đó có 4 thuốc tân dược là Tetracyclin, Clorocid, Pharcoter và Neo-Codion, cùng nhiều sản phẩm thuốc trị bệnh xương khớp được ghi nhãn là hàng Hong Kong, Singapore.

Từ tháng 1/2025, Cục Quản lý Dược cũng phát đi cảnh báo phát hiện thuốc giãn phế quản giả, hàm lượng hoạt chất chỉ đạt 8,7% so với yêu cầu của Dược điển Việt Nam; viên nén Clorocid TW3 và viên nén Tetracyclin TW3 có hàng giả; tháng 2-2025 Cục Quản lý y dược học cổ truyền cảnh báo có thuốc giả viên hoàn cứng điều kinh lọc máu...

Theo khảo sát của WHO và cho rằng tỉ lệ thuốc giả đang lưu hành tại các nước đang phát triển (như Việt Nam) khoảng 10%, trong khi tỉ lệ Bộ Y tế "ghi nhận được" tại Việt Nam chỉ 0,06% là có sự chênh lệch.

Nhìn vào đường dây thuốc giả đã kinh doanh lớn những 4 năm mới bị phát hiện, bắt giữ nhiều lô thuốc giả cho thấy có thể còn những trường hợp tương tự chưa được phát giác, người dân vẫn có nguy cơ mua phải thuốc giả.

Theo bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng - Trung tâm Oxy cao áp, thuốc giả là sản phẩm không có hoạt chất, sai hoạt chất, sai liều lượng hoặc giả mạo nhà sản xuất. Quan trọng, cần phân biệt thuốc giả với thuốc kém chất lượng - loại thuốc được cấp phép nhưng không đạt chuẩn do lỗi kỹ thuật, không mang yếu tố lừa đảo. Hậu quả phổ biến nhất nếu dùng phải thuốc giả là thất bại điều trị, với các bệnh lý nguy cấp như nhiễm khuẩn, tim mạch, ung thư, việc bỏ lỡ thời điểm vàng vì dùng thuốc giả đồng nghĩa với mất cơ hội sống. Nhiều thuốc giả chứa tạp chất nguy hiểm, gây tổn thương gan, thận, tim mạch hoặc phản ứng phản vệ, có thể gây tử vong.

Bác sĩ Hoàng cũng cho rằng dược sĩ và bác sĩ là hàng rào đầu tiên phát hiện thuốc giả, có thể chủ động tư vấn, báo cáo nghi ngờ, hướng dẫn người bệnh. Tuy nhiên theo kết quả điều tra ban đầu của Công an tỉnh Thanh Hóa, đường dây thuốc giả vừa bị bắt giữ tồn tại suốt 4 năm do lợi dụng thói quen của người dân tự mua thuốc chữa bệnh (không có kê đơn của bác sĩ), nhiều người lớn tuổi ít khi tìm hiểu về nguồn gốc thuốc chữa bệnh. Đường dây này cũng nhắm vào nhóm người cao tuổi có nhu cầu mua, sử dụng các loại thuốc có tác dụng chữa bệnh về xương khớp, đau nhức... với giá thành rẻ, phù hợp với thu nhập của người già.

ThS.BS Đoàn Dư Mạnh, thành viên Hội Bệnh Mạch máu Việt Nam khẳng định: "Sử dụng thuốc giả là hành vi nguy hiểm không khác gì 'đánh bạc' với sức khỏe và tính mạng chính mình. Một trong những mối nguy lớn nhất của thuốc giả là che giấu triệu chứng thật, làm trì hoãn chẩn đoán và điều trị đúng hướng, khiến bệnh âm thầm tiến triển, dẫn tới biến chứng khó lường".

Trong các bệnh lý mạn tính như tim mạch, đái tháo đường, xương khớp…, hậu quả có thể nghiêm trọng hơn nếu người bệnh chủ quan hoặc tin vào "thuốc ngoại xách tay", "thuốc gia truyền". Ví dụ như bệnh nhân tăng huyết áp hoặc suy tim uống phải thuốc giả có thể làm nặng tình trạng suy tim hoặc huyết áp dẫn đến đột quỵ nguy hiểm tính mạng.

Trong khi người bệnh nghĩ mình đang được điều trị, nhưng thực chất không có bất kỳ hoạt chất nào tác động. Trong thời gian đó, bệnh diễn tiến âm thầm, tổn thương mô - cơ - khớp không ngừng tăng lên. Đến khi họ quay lại bệnh viện, tình trạng đã ở giai đoạn muộn, khó cứu chữa. 

Không chỉ vậy, nhiều loại thuốc giả được sản xuất thủ công, pha trộn từ thảo mộc không rõ nguồn gốc, bột màu công nghiệp, thậm chí có lẫn kim loại nặng như chì, thủy ngân. Nếu tích tụ lâu dài, các chất này có thể gây độc gan, suy thận, rối loạn tiêu hóa, rối loạn thần kinh và tổn thương mạch máu - hậu quả không chỉ dừng lại ở hiệu quả điều trị, mà tác động trực tiếp lên toàn bộ cơ thể người dùng.

An Dương (T/h)