Mô hình Tam giác tri thức - Ngăn chặn sự biến dạng của tổ chức nghiên cứu

Điều đáng lo ngại lúc này, theo các nhà khoa học Việt Nam là nghiên cứu khoa học và công nghệ nước ta đang tụt hậu quá xa so với các nước trên thế giới và thậm chí tụt hậu ngay cả so với các nước trong khu vực.

Con số báo cáo về lượng Giáo sư, tiến sỹ, thạc sỹ, cử nhân của Việt Nam ngày càng lớn. Nhưng GS. TS Dương Nguyên Vũ - Viện trưởng Viện John Von Neumann - Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh cho rằng, một thực tế là chất lượng đào tạo sau đại học rất đáng báo động và không thu hút được sinh viên có năng lực thực sự tham gia vào nghiên cứu. Bản chất và giá trị nghiên cứu khoa học và đào tạo sau đại học trong nước đang bị biến đổi một cách lệch lạc so với chuẩn mực thế giới.

Trong khi đó, nghiên cứu và phát triển công nghiệp có mối quan hệ tương hỗ với nhau trong việc làm cho đất nước trở nên giàu mạnh thực sự về chất và trí tuệ. Sự phát triển công nghiệp cần có khoa học để cách tân các quy trình và sản phẩm. Điều này có ý nghĩa sống còn trong thị trường cạnh tranh. Ngược lại, công nghiệp có tài lực để có thể đầu tư cho các nghiên cứu khoa học vốn mang tính rủi ro nhưng nếu thành công sẽ mang lại lợi nhuận gấp nhiều lần so với kinh phí đầu tư.  

Mô hình Tam giác tri thức cho các tổ chức nghiên cứu trong các trường đại học. Ảnh: N. N

Theo GS. TS Dương Nguyên Vũ, các điều kiện cần để phát triển nghiên cứu khoa học có chất lượng thực sự và cũng là nguyên nhân chính của sự yếu kém về nghiên cứu khoa học trong nước hiện nay là:

- Lực lượng những người làm nghiên cứu giỏi

- Điều kiện làm việc tốt và mức lương ổn định, thỏa đáng

- Cơ chế chính sách quản lý và hoạt động hiệu quả

"Lực lượng khoa học và giáo viên đại học ở mỗi nước đang phát triển phụ thuộc rất nhiều vào số người được đào tạo tại các nước có nền khoa học và công nghệ tiên tiến. Tuy nhiên, do điều kiện làm việc và nghiên cứu khoa học còn hạn chế, do lương còn thấp phải lo nhiều cách để có thêm thu nhập và do những cơ chế chưa linh hoạt để kích thích sáng tạo, nên lực lượng khoa học được đào tạo ở nước ngoài của nước ta vẫn chưa làm được sứ mạng đem khoa học và công nghệ vào sự phát triển của đất nước", GS. TS Dương Nguyên Vũ nói.

Chính ba điều kiện nói trên tác động qua lại với nhau. Lương bổng và điều kiện làm việc tốt đòi hỏi những người làm nghiên cứu phải có năng lực thực sự để mang lại hiệu quả cho sự đầu tư. Mặt khác để thu hút lực lượng tinh hoa được đào tạo ở nước ngoài trở về cần phải có một môi trường làm việc tiên tiến và mức thu nhập sao cho họ có thể yên tâm làm nghiên cứu trong nước.

Giáo sư Dương Nguyên Vũ - Viện John Von Neumann cho rằng, mô hình Tam giác tri thức giúp các tổ chức nghiên cứu không bị biến dạng. Ảnh: N. N

Ba vấn đề nghiên cứu khoa học, đào tạo sau đại học và phát triển công nghiệp qua nghiên cứu cách tân, cũng như ba điều kiện về lực lượng nghiên cứu, lương bổng và môi trường làm việc đều có quan hệ hữu cơ với nhau, không thể tách rời và phải đồng bộ và tiến dần từng bước. Sự tương tác nghiên cứu khoa học và đào tạo, cách tân này cũng như các điều kiện phát triển các tương tác này thể hiện qua mô hình "Tam giác tri thức" mà hiện nay cộng đồng Liên Minh châu Âu đang theo đuổi. Tam giác tri thức này chính là yếu tố cơ bản của nền kinh tế tri thức.

Theo tam giác tri thức, đào tạo chất lượng, nhất là ở bậc sau đại học cần có kiến thức chuyên sâu cập nhật mới nhất từ các nghiên cứu khoa học và từ các công nghệ, phương pháp đến từ cách tân trong doanh nghiệp, công nghiệp. Cách tân này cũng chính là đóng góp của một quá trình nghiên cứu khoa học và công nghệ, gắn kết viện nghiên cứu, đại học và doanh nghiệp. Đây cũng chính là kim chỉ nam trong việc tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các đơn vị trung tâm và viện nghiên cứu.

Theo GS. TS Dương Nguyên Vũ, nếu sự tự quản về tài chính được đặt nặng, việc kinh doanh sản phẩm từ các nghiên cứu khoa học là trọng tâm của các đơn vị nghiên cứu thay vì chất lượng nghiên cứu và đào tạo sau đại học. Lúc đó, đơn vị nghiên cứu sẽ biến thành công ty với các lo toan kinh doanh thuần túy. Hoặc nếu tự quản về tài chính được đi kèm theo tự trị về đào tạo và nguồn thu từ đào tạo được sử dụng như nguồn thu cho sự nghiệp của một viện nghiên cứu thì dần dần viện/trường sẽ trở thành trung tâm đào tạo thuần túy.

"Việc cân bằng của các bên trong tam giác tri thức đòi hỏi phải có một chiến lược và tầm nhìn đồng thời một tập thể lãnh đạo mạng dạn, đủ tầm vóc để đối phó với sự không thành công nhất thời trong quá trình triển khai chiến lược hoạt động", GS. TS Dương Nguyên Vũ nói thêm.

Nguyễn Nam