Cảnh báo sớm phòng vệ thương mại: Tạo lợi thế chủ động cho doanh nghiệp xuất khẩu ứng phó

Xu hướng phòng vệ thương mại ngày càng phức tạp

Cùng với việc Việt Nam tham gia vào nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA), hàng rào thuế quan dần được dỡ bỏ, xuất khẩu nhiều mặt hàng đang trên đà tăng trưởng mạnh cũng đối diện với các vụ kiện phòng vệ thương mại (PVTM). Đặc biệt, thời gian gần đây, các vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp PVTM với Việt Nam có xu hướng gia tăng, nhất là thị trường Hoa Kỳ.

Số liệu từ Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho thấy, tính đến hết tháng 8/2023, hàng xuất khẩu của Việt Nam đã phát sinh 234 vụ việc điều tra PVTM từ 24 thị trường. Trong đó, đứng đầu là các vụ điều tra chống bán phá giá (129 vụ việc), tiếp đó là các vụ việc tự vệ (47 vụ việc), chống lẩn tránh biện pháp PVTM (34 vụ việc) và chống trợ cấp (24 vụ việc).

Tại buổi Tọa đàm với chủ đề: “Cảnh báo sớm phòng vệ thương mại: Giữ lợi thế cho hàng hóa xuất khẩu Việt Nam” do Tạp chí Công Thương tổ chức ngày 6/11/2023, bà Nguyễn Thu Trang- Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết, xu hướng của các vụ việc PVTM đang phức tạp hơn cả về số lượng cũng như thị trường và các ngành hàng xuất khẩu của Việt Nam.

Số lượng vụ việc PVTM trong vài năm trở lại đây tăng nhanh hơn nhiều so với giai đoạn trước đây. Theo thống kê của VCCI, từ năm 2017 đến nay số lượng vụ việc phòng vệ thương mại mà hàng hóa xuất khẩu Việt Nam phải đối mặt ở các thị trường nước ngoài chiếm tới trên 52% tổng số vụ việc PVTM mà chúng ta đã đối mặt trong hơn 30 năm qua.

Thống kê cho thấy, tính đến nay, có tới gần 40 mặt hàng đã bị kiện PVTM, trong đó có những mặt hàng mà Việt Nam chỉ mới khai phá và kim ngạch không quá lớn.

“Một số thị trường có truyền thống sử dụng công cụ PVTM như là một trong những giải pháp chống lại sức ép của hàng hóa nhập khẩu từ bên ngoài. Ngoài ra, một số thị trường gặp biến động về kinh tế nên họ cảm thấy bất lợi, cạnh tranh khó khăn cũng gia tăng kiện PVTM”- bà Trang cho biết.

Trước đây chỉ ở những thị trường xuất khẩu trọng điểm mới bị kiện PVTM, nhưng đến nay kể cả thị trường mới của chúng ta, có số vụ việc PVTM cũng chiếm tỷ lệ rất lớn.

Thời gian gần đây, ngành nhôm Việt Nam thường phải đối diện với một số vụ việc về PVTM, trong đó nổi bật là việc Mỹ áp thuế chống bán phá giá với sản phẩm nhôm định hình có xuất xứ từ Trung Quốc (mã vụ việc AD05). Cùng với đó, các DN Mỹ khởi kiện sản phẩm nhôm đùn ép và sau đồn ép có xuất xứ từ Việt Nam.

Theo đánh giá của ông Vũ Văn Phụ- Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Nhôm Việt Nam, cả hai vụ việc này đều tác động lớn với các DN ngành nhôm Việt Nam. “Các thị trường EU và Mỹ liên tục áp dụng các biện pháp PVTM, mới đây nhất Mỹ chính thức khởi kiện nhôm của Việt Nam với mức thuế chống bán phá giá đề xuất 53,7%, điều này sẽ tạo ra khó khăn lớn cho các DN ngành nhôm trong việc giữ thị trường, hay chuyển sang thị trường khác”, ông Phụ lo ngại.

Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ chiếm khoảng 30% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam ra các nước trên thế giới, chiếm hơn 30% kim ngạch xuất khẩu của các nước ASEAN. Tuy nhiên, đi kèm theo đó thì cũng có những rủi ro về phòng vệ thương mại. Thừa nhận tỷ lệ các vụ việc PVTM của Mỹ áp dụng với Việt Nam chiếm khoảng 53% tổng số các vụ việc PVTM đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, ông Đỗ Ngọc Hưng- Tham tán thương mại, Trưởng Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Mỹ cảnh báo, các nguy cơ PVTM đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam sẽ ngày càng lớn.

“Các DN nội địa của Mỹ ý thức rất rõ về quyền lợi cũng như công cụ của mình khi hàng hóa nhập khẩu cạnh tranh khốc liệt, gây ra tổn hại, tổn thương đối với ngành sản xuất trong nước. Họ cũng biết cách sử dụng các biện pháp PVTM để bảo vệ lợi ích nếu bị kiện ở Mỹ nên các vụ khởi kiện ngày càng tăng”- ông Hưng thông tin.

Hệ thống cảnh báo sớm mang lại hiệu quả tích cực

Để phòng tránh và giảm thiểu các vụ việc PVTM, từ năm 2020, Chính phủ đã phê duyệt Đề án Xây dựng và vận hành hiệu quả Hệ thống cảnh báo sớm về PVTM (Đề án 316). Mục tiêu của Đề án nhằm cảnh báo trước những mặt hàng xuất khẩu có nguy cơ bị nước ngoài điều tra PVTM, giúp các DN có sự chuẩn bị trước, giúp cơ quan chức năng thực hiện các hoạt động hỗ trợ DN có trọng tâm, trọng điểm. 

Ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho hay, Bộ Công Thương đã tiếp tục nâng cấp và hoàn thiện dựa trên những tiền đề đã có về cảnh báo mặt hàng có nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại và xây dựng thành hệ thống tương đối hoàn chỉnh. Hệ thống này hiện đang tiến hành theo dõi khoảng 170 mặt hàng xuất khẩu sang các thị trường, trong đó có nhiều thị trường xuất khẩu chủ yếu, cũng là những thị trường thường xuyên có các cuộc điều tra phòng vệ thương mại, như Hoa Kỳ, EU, Canada, Úc, Ấn Độ,...

Thông qua công tác cảnh báo sớm, Bộ Công Thương đã sớm tiếp cận các DN để cung cấp thông tin, giúp DN hiểu được các nguyên tắc, quy trình điều tra, công việc DN cần thực hiện với các kịch bản có thể xảy ra. Nhờ đó, các DN có thời gian chuẩn bị để đáp ứng đầy đủ, chính xác nhất yêu cầu của cơ quan điều tra nước ngoài.

Điển hình như trong một số vụ việc chống lẩn tránh của chúng ta, với sự tham gia tích cực và chủ động, nhiều doanh nghiệp đã được hưởng cơ chế tự chứng nhận, tự xác nhận. Với cơ chế này thì về cơ bản xuất khẩu của doanh nghiệp sang thị trường mục tiêu đó không bị ảnh hưởng nhiều.

Trong một số vụ việc khác chúng ta cũng được hưởng mức thuế rất thấp và thậm chí là không bị áp thuế. Như vụ lốp xe, khi doanh nghiệp tham gia và trả lời câu hỏi đầy đủ, có doanh nghiệp đã không bị áp thuế chống trợ cấp; hay trong vụ việc với mật ong thì mặc dù mức thuế cuối cùng vẫn ở mức cao nhưng cũng giảm hơn rất nhiều so với cáo buộc ban đầu của nguyên đơn.

Hệ thống cảnh báo sớm tạo điều kiện cho doanh nghiệp được tìm hiểu quy định pháp luật về phòng vệ thương mại sớm; cung cấp thêm thời gian để doanh nghiệp có thể chuẩn bị các nguồn lực cần thiết để ứng phó vụ kiện khi xảy ra, tạo lợi thế chủ động cho doanh nghiệp ứng phó- ông Chu Thắng Trung nhấn mạnh.

Đề cao vai trò của cơ chế cảnh báo sớm, bà Nguyễn Thu Trang cho rằng, cơ chế này cho phép DN và cơ quan quản lý nhà nước nhìn thấy nguy cơ từ xa để chuẩn bị từ sớm, giúp các bên giải quyết được vấn đề mà phần lớn các DN gặp phải là không có đủ thời gian. “Cơ chế cảnh báo sớm này rất có ý nghĩa đối với các DN cũng như các Hiệp hội, trong ứng phó hiệu quả với các biện pháp PVTM hiện tại cũng như trong tương lai”- bà Trang nói.

Dự báo tình hình thế giới, khu vực thời gian tới tiếp tục diễn biến phức tạp, khiến xu thế bảo hộ tại nhiều nền kinh tế, khu vực gia tăng. Các quốc gia sẽ có xu hướng áp dụng các biện pháp PVTM ngày càng nhiều và hàng xuất khẩu Việt Nam cũng sẽ phải đối mặt với ngày càng nhiều cuộc điều tra PVTM nước ngoài.

Do đó, hệ thống cảnh báo sớm cần tiếp tục được hoàn thiện và vận hành hiệu quả thông qua huy động sự chủ động, tích cực của các bên liên quan trong tăng cường triển khai Đề án 316.

Do đó, theo các chuyên gia, doanh nghiệp cần chủ động trang bị cho mình đầy đủ kiến thức về PVTM và sử dụng biện pháp PVTM như một công cụ để bảo vệ ngành hàng của mình và doanh nghiệp của mình. Các doanh nghiệp cũng cần đa dạng hóa sản phẩm để đa dạng hóa thị trường, không phụ thuộc vào một thị trường truyền thống nào đó. Đặc biệt, doanh nghiệp sản xuất không nên cạnh tranh bằng giá, vì cạnh tranh bằng giá thì nguy cơ bị điều tra về PVTM là rất lớn. Trong dài hạn, cần có chiến lược đa dạng hóa mặt hàng và thị trường, nâng cao khả năng cạnh tranh về giá và chất lượng cho hàng hóa xuất khẩu, qua đó thúc đẩy xuất khẩu tăng trưởng bền vững hơn.

Lê Kim Liên