Định mức chi phí tái chế cần hợp lý và tuân theo nguyên tắc kinh tế tuần hoàn

Tại hội thảo, nhiều ý kiến cho rằng, định mức chi phí tái chế trong dự thảo được tính toán dựa vào các nghiên cứu tham vấn có kết quả chênh lệch nhau rất lớn, do vậy không có độ tin cậy. Hơn nữa, định mức chi phí tái chế đề xuất trong dự thảo chưa hợp lý và đang cao hơn nhiều so với mức trung bình của các nước khác. 

Theo các chuyên gia của 15 Hiệp hội, nguyên nhân chính khiến Fs cao bất hợp lý là các nghiên cứu tham vấn Fs có kết quả khác xa nhau, dữ liệu có nhiều bất cập: Fs đề xuất chưa thực sự hợp lý khi tính trung bình của 2 nghiên cứu có đề xuất Fs cao nhất, bỏ qua 2 nghiên cứu khác có Fs thấp hơn nhiều và cao hơn nhiều so với mức trung bình của các nước.

Fs đề xuất chưa theo nguyên tắc kinh tế tuần hoàn do chưa trừ đi giá trị vật liệu thu hồi được: Với nhiều vật liệu có giá trị thu hồi cao như nhôm, bao bì giấy, chai nhựa cứng, trong thực tiễn chúng đã được thu hồi hầu như hoàn toàn, không có nguy cơ với môi trường, nhà tái chế đã có lãi. Do vậy, nếu yêu cầu nhà sản xuất đóng góp để hỗ trợ nhà tái chế đang có lãi là chưa hợp lý; Với những vật liệu giá trị thu hồi thấp như túi ni-lon, bao bì giấy hỗn hợp: ít được tái chế vì lỗ, nguy cơ với môi trường cao thì mới cần nhà sản xuất đóng góp hỗ trợ nhà tái chế

“Một phóng sự của Truyền hình Nhân dân gần đây phản ánh: “Các công đoạn thu mua, vận chuyển, tập kết, xử lý ban đầu, tái chế đều tạo ra thu nhập cho người tham gia. Quy trình vẫn diễn ra mỗi ngày mà không cần bất kỳ khoản đóng góp nào của doanh nghiệp”- bà Vân Anh cho hay. 

Hơn nữa, chi phí quản lý hành chính 3% chưa phù hợp với Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Nghị định số 08/2022/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường. Mức chi phí hành chính 3% trong dự thảo là một khoản tiền rất lớn. Khảo sát nội bộ với những doanh nghiệp đồ uống lớn VBA cho thấy: khối lượng sản phẩm DN phải thực hiện tái chế khoảng 700.000.000kg/năm. Chi phí hành chính của riêng các thành viên Hiệp hội phải trả là: 109.2 tỷ đồng /năm. 

Hệ số điều chỉnh đối với các vật liệu bao bì dễ thu gom, tái chế dùng trong sản xuất, kinh doanh đồ uống (bao gồm nhôm, giấy, nhựa, thuỷ tinh) là chưa phù hợp. Fs đề xuất đưa ra hệ số 0,3 cho giấy, chai PET, nhôm. 

Theo nguyên tắc kinh tế tuần hoàn, với các bao bì, sản phẩm mà giá trị vật liệu thu hồi được cao hơn chi phí tái chế thì hệ số này phải bằng 0 như kinh nghiệm của các nước tiên tiến là Đan Mạch, Na Uy. Fs cao sẽ nguy cơ tác động tiêu cực tới giá cả hàng hóa và người tiêu dùng, không phù hợp với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về tháo gỡ khó khăn cho sản xuất, kinh doanh và ổn định đời sống nhân dân. 

Từ những phân tích trên, ngành đồ uống kiến nghị, áp dụng Fs= 0 cho các bao bì, sản phẩm có giá trị vật liệu thu hồi được cao hơn chi phí tái chế, bao gồm bao bì giấy, bao bì nhựa cứng, bao bì kim loại, vì các bao bì, sản phẩm này về cơ bản đã được thu hồi hết, ít có nguy cơ tới môi trường; Việc hỗ trợ cho nhà tái chế đang có lãi là không hợp lý;

Với các vật liệu có giá trị thu hồi thấp như bao bì ni lon, bao bì giấy hỗn hợp: rất cần đóng góp để hỗ trợ cho nhà tái chế, nhưng giá trị Fs cần phù hợp, không cao hơn so với thế giới; Điều chỉnh Fs phù hợp cho bao bì sử dụng vật liệu tái chế để khuyến khích tái chế. 

Về lộ trình, phương thức triển khai Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) cần phù hợp, giảm khó khăn cho doanh nghiệp.

Theo VBA, trong hai năm đầu (2024 và 2025), tập trung vào hướng dẫn thi hành, chưa áp dụng hình thức xử phạt. Khảo sát nhanh đối với ngành đồ uống trong tháng 4/2023 cho thấy: 70% số doanh nghiệp cho biết gặp từ khá nhiều cho đến rất nhiều khó khăn với tỷ lệ tái chế bắt buộc hiện nay; 80% số DN chia sẻ về khó khăn, bao gồm hướng dẫn thực hiện, chi phí để triển khai, khó khăn trong việc tìm đơn vị tái chế, không có đủ nhân lực để thực hiện; có tới 61,9% mới biết đến các quy định EPR trong 1 năm qua.

Cho phép các doanh nghiệp thực hiện kết hợp cả hình thức tự tái chế và đóng góp hỗ trợ tái chế cho một loại bao bì trong cùng năm, thay vì bắt buộc chọn một trong hai hình thức. Thực tế, nhiều loại bao bì, sản phẩm hiện chưa có giải pháp tái chế hiệu quả; Hơn nữa, khi chưa có giải pháp tái chế phù hợp thì Quỹ BVMT cũng không thể hỗ trợ cho giải pháp tái chế từ tiền đóng góp của DN.

Đồng thời, cho phép thay đổi cách thức nộp từ tạm ứng đóng góp hỗ trợ tái chế từ đầu năm 2024, sang quyết toán theo số lượng thực tế khi kết thúc năm 2024; Như vậy doanh nghiệp vẫn thực hiện đầy đủ trách nhiệm về môi trường, đồng thời giảm được khó khăn về dòng tiền cho doanh nghiệp.

Đặc biệt, cần có chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp sử dụng bao bì thân thiện với môi trường hoặc sử dụng vật liệu tái chế. Cụ thể, đề nghị đối với phần bao bì đã sử dụng vật liệu tái chế tại Việt Nam được tính hệ số điều chỉnh Fs bằng 0 và được tính là doanh nghiệp đã thực hiện trách nhiệm tái chế. Cần xây dựng cơ chế ưu tiên/ khuyến khích đối với các loại nguyên vật liệu thân thiện với môi trường làm bao bì, cụ thể đề nghị được tính hệ số Fs 0,5.

Tại hội thảo, các đại biểu bày tỏ hy vọng, góp ý của Hiệp hội VBA và các đơn vị thành viên sẽ được Bộ Tài nguyên và Môi trường lắng nghe để điều chỉnh Fs cho hợp lý, khoa học và triển khai EPR hiệu quả.

Lê Kim Liên