Bí ẩn gia tài kếch xù của tỷ phú giàu thứ 2 Sài Gòn một thời

Bóng hồng bí ẩn đằng sau cơ đồ của Tổng đốc Phương

Với dân gian Sài Gòn xưa, cái danh Nhì Phương này không chỉ nói về tài sản mà còn nói về cả chức vụ cũng như sự khét tiếng của một con người thăng tiến bởi thực dân Pháp. Ông Đỗ Hữu Phương sinh năm 1841 tại khu vực chợ Đũi của Sài Gòn, là con của một đại địa chủ Nam Kỳ tên là Bá hộ Khiêm.

Tuy nhiên, những sử sách còn chép lại thì cho thấy dù là người giàu thứ nhì Sài Gòn, tiền vàng chất thành núi, nhưng để gây dựng ra cơ đồ này thì chẳng phải ông Tổng đốc. Đứng đằng sau đó là bóng dáng của một người đàn bà họ Trần nổi tiếng đảm đang, tháo vát ở Nam Kỳ khi thực dân Pháp vào chiếm đóng lục tỉnh Nam Kỳ.

Chân dung tỷ phú Sài Gòn Đỗ Hữu Phương. Ảnh: PLO

Theo báo Thanh niên, nhà văn Vương Hồng Sến - một trong những con người rất am hiểu về lịch sử, văn hóa Nam Kỳ từng khẳng định: “Sự nghiệp của ông Phương trở nên đồ sộ nhất nhì trong xứ, phần lớn do tay phu nhân Trần thị gây dựng. Bà giỏi tài đảm đang nội trợ, một tay quán xuyến trong ngoài, làm của đẻ thêm ra mãi, lại được trường thọ, mất sau chồng...”. 

Chính bà vợ của Tổng đốc Phương đã bỏ tiền ra xây trường Collège de Jeunes files Indigènes, tức trường Áo tím (Gia Long) mà bây giờ mang tên trường Nguyễn Thị Minh Khai (nằm trên đường Điện Biên Phủ, Q.3, TP.HCM) và cúng dường trùng tu một ngôi chùa khác. Nhờ có sự giúp sức của bà Trần, Tổng đốc Phương nhanh chóng vươn lên hàng đại gia trong giới kinh doanh Sài Gòn.

Tổng đốc Phương giàu đến cỡ nào?

Bá tước Pierre Barthélemy kể lại khi được viếng thăm biệt thự xa hoa bậc nhất Sài Gòn của ông Phương: “Nhà ông là một sự pha trộn lạ kỳ giữa Âu và Á. Sân trong thiết kế theo kiểu Trung Hoa, chung quanh sân là các phòng kiểu An Nam. Những cột nhà làm bằng gỗ teck rất quý, trụ mái nhà của phòng salon này trông rất thanh tao và trên một bàn làm bằng gỗ quý là những chai rượu absinthe, amer Picon và những sản phẩm của Pháp khác." 

Biệt thự giàu có của Tổng đốc Phương. Ảnh: PLO

Nếu như ông "Nhất Sỹ" được mệnh danh là người "giàu hơn vua Bảo đại" thì ông "Nhì Phương" có thể giàu đến cỡ nào? Danh vọng và tiền bạc đều có đủ, Đỗ Hữu Phương sống phong lưu, thụ hưởng. Ông nhiều lần sang Pháp du ngoạn, đi thăm thú thủ đô nhiều nước châu Âu và đi vòng quanh thế giới. Trong danh sách các hành khách đi tàu Anadyr từ Sài Gòn đến Marseille ngày 29-4-1889 có tên ông cùng với hai người con. Điều này chứng tỏ ông tham dự Hội chợ kỷ niệm 100 năm cách mạng Pháp và sau này góp phần tổ chức khu triển lãm Đông Dương ở Hội chợ quốc tế Paris năm 1900.

Theo báo Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh, Đỗ Hữu Phương còn được biết đến như một người giao thiệp rộng, hiếu khách, hào phóng và sành điệu mà chính Toàn quyền Paul Doumer cũng phải kể lại trong hồi ký về Đông Dương: “Ông Phủ ở Chợ Lớn tiếp khách người Âu trong nhà ông, mời uống rượu Champagne và bánh petits beurres de Nantes, cho khách xem một vài sản phẩm đặc thù lạ kỳ của người An Nam và tổ chức theo sự đòi hỏi, ước muốn của khách, xem một tuồng hát của người bản xứ (hát bội)…”.

Trong nhà mình, ông Phương có xây cả một rạp hát bội nhỏ để chiêu đãi khách khứa. Ông thường đến nhà hàng, khách sạn Continental ở Sài Gòn và Café de la Paix, nơi gặp gỡ của các bạn bè Pháp-Việt thượng lưu trí thức để giao lưu.

Hà Thu (T/h)