“Bộ ba bất khả thi” mà Thống đốc Bình từng nói là gì?

Lời Tòa soạn: Trả lời chất vấn Quốc hội ngày 13/11, Thống đốc Nguyễn Văn Bình cho rằng: “Người ta tìm ra bộ 3 bất khả thi giữa tăng trưởng, lạm phát và tỷ giá, ông đó được quốc tế cho giải thưởng Nobel. Vậy mà hiện nay chúng ta phải vừa làm sao kiềm chế được lạm phát mà vẫn phải tăng trưởng. Tôi đã có lần nói đùa với Chủ tịch Quốc hội là em chỉ cần nửa giải thưởng Nobel cũng được, nếu em làm được một trong hai".

Vậy bộ ba bất khả thi đó là thế nào mà có thể khiến cho chúng ta không đạt được các mục tiêu kinh tế như mong muốn. Chất lượng Việt Nam xin trích giới thiệu bài viết của một nhà khoa học đang làm cho ngân hàng thế giới, để bạn đọc tham khảo.

Người đứng đầu ngành ngân hàng trả lời trước Quốc hội.

Một đồng nghiệp bên ngân hàng thế giới (WB), email cho biết. Các nhà kinh tế vĩ mô đã đưa ra khái niệm “impossible trinity –  “tam pháp bất khả thi”, hoặc “bộ ba bất khả thi” – ý nói không thể duy trì đồng thời 3 yếu tố: (1) Tỷ giá cố định, (2) Tự do chu chuyển dòng vốn (hàm ý tới dòng vốn ngoại đổ vào từ bên ngoài) và (3) Chính sách tiền tệ độc lập.

Tam giác bất khả thi

Bộ ba này trong tiếng Anh còn được gọi là Trilemma, chơi chữ như Dilemma – vấn đề đau đầu khi phải chọn một trong hai.

Nói nôm na về Trilemma, để phát triển kinh tế hay giữ nhịp độ, chỉ có thể thực hiện đồng thời hai trong ba chính sách này mà thôi.

Xin nhắc lại, chỉ hai trong ba: (1) tỷ giá cố định và tự do chu chuyển dòng vốn, hoặc (2) tỷ giá cố định và chính sách tiền tệ độc lập; hoặc (3) tự do chu chuyển dòng vốn và chính sách tiền tệ độc lập vv.

Tam giác bất khả thi?

Khi ngân hàng trung ương thực hiện chính sách tiền tệ nới lỏng thì tỷ giá hối đoái sẽ tăng lên. Nếu chính sách tiền tệ thắt chặt thì tỷ giá giảm đi. Do đó, áp dụng chế độ tỷ giá cố định, thì chính sách tiền tệ không thể thay đổi linh hoạt được.Về lý thuyết, chính sách tiền tệ và tỷ giá hối đoái với giả định là vốn được tự do lưu chuyển qua biên giới quốc gia đều có quan hệ với nhau.

Nếu có quốc gia nào cố gắng thực hiện cả ba chính sách trên đồng thời thì điều gì sẽ xảy ra. Kinh tế tăng trưởng nhanh, vốn nước ngoài sẽ chảy vào trong nước gây ra áp lực tăng giá nội tệ. Khi đó, ngân hàng trung ương muốn bảo vệ chế độ tỷ giá cố định thì phải thực hiện chính sách tiền tệ nới lỏng.

Song điều này có thể làm tăng lượng cung tiền trong lưu thông dẫn đến tăng tốc lạm phát. Muốn lạm phát không tăng tốc, thì phải thực hiện chính sách thanh khoản đối ứng. Nhưng như thế thì vốn nước ngoài càng chảy vào nhiều.

Đầu thập niên 1990, một số nước châu Á đã cố gắng thực hiện đồng thời ba chính sách và hậu quả là rơi vào khủng hoảng hết sức tồi tệ.

Vị đồng nhiệp cũng cho biết, tại một nước “quen” vào những năm 2006-2008, vốn bên ngoài đổ vào ồ ạt, với khối lượng lớn. Nhưng quốc gia đó lại muốn duy trì tỷ giá cố định bằng cách can thiệp thị trường (mua đô la), tức là tăng lượng tiền nội tệ ra thị trường.

Trong hoàn cảnh đó, Ngân hàng TƯ phải tăng lãi xuất, hoặc phát hành trái phiếu để thu hút nội tệ.

Tuy vậy, bên Chính phủ lại muốn có tăng trưởng cao nên duy trì lãi xuất thấp tự do, gây ra tình trạng overheating – kinh tế phát triển quá nóng. Hình như chuyện này cũng kéo theo nhiều hệ lụy bởi những cái đầu chứa toàn IT hay YT gì đó lại quản lý KT vĩ mô.

Ôm cả ba là không thể, ôm hai thì OK.

Tỷ giá cố định của Hoa Kỳ 1944-1971

Tìm tin trên internet mới biết, trên thế giới đã từng có chuyện về tỷ giá cố định do Mỹ cầm đầu. Hội nghị Bretton Woods diễn ra ở New Hamshire, Hoa Kỳ, năm 1944, thống nhất mức tỷ giá cố định cho các đồng tiền chính và cho phép ngân hàng trung ương được can thiệp vào thị trường tiền tệ.

Chế độ Bretton Woods quy định một ounce vàng có giá 35 đôla Mỹ và kéo dài từ năm 1944 đến năm 1971.

Tại thời điểm đó, lạm phát và thâm hụt thương mại của Hoa Kỳ gia tăng đã làm suy giảm giá trị đồng đôla.

Hoa Kỳ cố thuyết phục Đức và Nhật Bản, là hai nước đều có cán cân thanh toán thuận lợi, tăng giá trị các đồng tiền của họ. Nhưng các quốc gia này miễn cưỡng chấp nhận bước đi này, vì việc tăng giá trị đồng tiền của họ sẽ làm tăng giá hàng hóa của các nước đó và gây tổn hại đến xuất khẩu của họ.

Cuối cùng, Hoa Kỳ đã bỏ giá trị cố định của đồng đôla và cho phép đô la được thả nổi – tức là cho dao động đối với các đồng tiền khác. Đồng đôla ngay lập tức hạ giá.

Tỷ giá cố định Bretton Woods đã giới hạn hoạt động chi tiêu của Hoa Kỳ và thế giới do lượng vàng sở hữu là có hạn trong khi nhu cầu sử dụng tiền lại lớn hơn rất nhiều.

Hoa Kỳ in tiền phục vụ cho việc tài trợ cho Chiến tranh Việt Nam hoặc viện trợ cho các nước khác đã khiến đôla mất giá và tăng lạm phát. Cuộc chiến VN ảnh hưởng mọi mặt tới cả thế giới.

Để xóa bỏ sự bất hợp lý trên, vào tháng 8 năm 1971, Tổng thống Nixon đã phải rút hẳn khỏi hệ thống Bretton Woods và tiến hành thả nổi đồng đô la. Bây giờ thì nó đang trôi nổi khắp thế giới, muốn tỷ giá nào cũng OK…

Ông Nguyễn Trí Dũng, Nhóm tư vấn chính sách vĩ mô, Ủy ban Kinh tế Quốc hội:   Trong buổi trả lời chất vấn ngày 13/11, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Nguyễn Văn Bình nắm rất rõ việc mình làm, rất nhớ số liệu nhưng có điểm thống đốc đã hiểu chưa đúng, viện dẫn không chính xác khiến đại biểu Quốc hội không thể hiểu được câu trả lời.   Chẳng hạn, khi nói về “bộ ba bất khả thi”, thống đốc dẫn ra ba yếu tố là tăng trưởng, lạm phát và tỉ giá để cho rằng không thể đồng thời thực hiện ba mục tiêu này. Tuy nhiên, thật ra “bộ ba bất khả thi” đề cập tới ba mục tiêu là ổn định tỉ giá, tự do hóa dòng vốn và chính sách tiền tệ độc lập. Như vậy, thống đốc hoặc chưa hiểu chính xác về lý thuyết “bộ ba bất khả thi”, hoặc cố lấy sự thông cảm để né câu hỏi của đại biểu.   Về tình trạng nợ xấu, để như hiện nay chắc chắn NHNN có trách nhiệm. Trong 10 tháng đầu năm nay, khi thống đốc đã nhậm chức, nợ xấu tăng tới 66%. Thống đốc cũng khẳng định có lợi ích nhóm, cơ quan thanh tra giám sát còn kém, nhưng phải có trách nhiệm cụ thể chứ. Như đại biểu Dương Trung Quốc nói không thể chỉ có xin lỗi. Nếu chỉ xin lỗi là xong thì rất khó cải thiện tình hình. Tiếp theo sau xin lỗi là gì? Nếu làm tốt công tác giám sát nợ xấu thì khả năng nợ xấu có nghiêm trọng như hiện nay không hay chỉ ở mức nào?   Theo trả lời của thống đốc thì có vẻ tỉ giá, lạm phát đã ổn và đó chủ yếu là nhờ các biện pháp quản lý vàng. Tuy nhiên, nếu sòng phẳng thì cần làm rõ vàng đóng góp bao nhiêu phần trong sự ổn định đó. Ai cũng biết năm nay tỉ giá có ổn là do tình hình sản xuất kinh doanh khó khăn nhiều, nhập khẩu ảm đạm, không gây nhiều sức ép tăng giá USD. Đóng góp từ các biện pháp quản lý vàng, nếu có, theo tôi không hẳn là nhân tố quyết định.   Còn việc cấm huy động vàng trong thời điểm hiện nay, theo tôi, là một biện pháp hành chính, có thể nó không giúp huy động được 15 tỉ USD. Nhu cầu tích lũy tài sản bằng vàng để tránh lạm phát bào mòn tài sản tích lũy là nhu cầu chính đáng của người dân. Trước kia ngân hàng chưa huy động người dân vẫn tích lũy, nếu đồng tiền cứ mất giá thì người dân vẫn phải giữ vàng và sẽ tìm được cách giữ vàng. Chỉ có điều khi NHNN cấm các ngân hàng huy động vàng thì người dân sẽ thiệt, chịu nhiều rủi ro để giữ tài sản của mình hơn.   Trong báo cáo kinh tế vĩ mô 2012 “Từ bất ổn vĩ mô đến con đường tái cơ cấu”, chúng tôi đã có khuyến cáo cần sớm đưa vào hoạt động một thị trường vàng hiện đại cùng với việc cấp chứng chỉ vàng. Nếu các biện pháp này được áp dụng ngay sau khi đóng cửa các sàn vàng thì việc chống vàng hóa đã đi đúng hướng, thay vì xây dựng thương hiệu quốc gia hay độc quyền gì đó.   Khi Thống đốc Nguyễn Văn Bình lên nhậm chức, đã có hi vọng những biện pháp điều hành sẽ bớt hành chính. Nhưng có vẻ những biện pháp hành chính lại nhiều hơn, nghiêm ngặt với người dân hơn, từ chuyện trần lãi suất, chỉ một thương hiệu SJC đến cấm huy động vàng...   Tôi cho rằng công cụ hành chính thì dễ làm nhưng chỉ nên sử dụng trong một số trường hợp rất hãn hữu. Nếu lạm dụng và biến nó thành một công cụ chính sách được ưa thích sử dụng thì vấn đề chỉ bị dồn nén lại mà không thể giải quyết tận gốc rễ. Đến khi “vượt quá sức chịu đựng” thị trường sẽ có câu trả lời riêng và khi đó thường hậu quả rất lớn (TTO)

Hiệu Minh